معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

مهندس رضا گنجه‌ای از جمله طنزپردازانی است که با وجود دوران کوتاه فعالیت مطبوعاتی‌اش، تأثیری انکارناپذیر بر جریان طنز مطبوعاتی ایران نهاد؛ اما آن‌چنان که باید، به جامعۀ کتابخوان شناسانده نشده و سالیان سال، افکار و نوشته‌هایش در پس پردۀ فراموشی و کم‌توجهی مانده است.

رضا گنجه‌ای نشریۀ «باباشمل» را در یکی از عجیب‌ترین و بحرانی‌ترین ادوار تاریخ سیاسی ایران به چاپ رساند. دوره‌ای چهارساله که طی آن، نه نخست‌وزیر با یازده کابینه و صد و اندی وزیر روی کار آمدند. نکتۀ حیرت‌آور ماجرا اینجاست که بسیاری از مطالبی که گنجه‌ای در ستون درددل «باباشمل» به آنها اشاره می‌کند و به نقدشان می‌پردازد، به‌شدت امروزی و تازه می‌نمایند.

یکی از دلایل اهمیت فوق‌العادۀ نشریۀ «باباشمل» و مندرجان ستون درددل این نشریه، ارائۀ گزارش‌ها و تحلیل‌های واقع‌بینانه و دور از تعصب گنجه‌ای است؛ البته او گاهی در برخی اظهارنظرها و تحلیل‌های خود دچار تناقض‌هایی انکارناپذیر و مصلحت‌اندیشی‌هایی شده که در متن این کتاب، به شرح و توضیح نمونه‌ها و مواردی از آنها پرداخته شده است. اما واقعیت این است که مطالب ستون درددل «باباشمل» به دلیل ارتباط نزدیک گنجه‌ای با رخدادهای سیاسی و مشاهدات عینی و مستند وی از بسیاری از جلسات مجلس شورای ملی و آگاهی‌های باواسطه یا بی‌واسطۀ او از پشت‌پرده‌های سیاست در دهۀ بیست و نیز تلاش برای ایفای نقش و رسالت مطبوعاتی با ارائۀ تحلیل‌های منطقی و منصفانه از نظرگاهی خلاف دیدگاه و قرائت رسمی و باب میل حاکمیت وقت، افزون بر اینکه راه را بر تحریف برخی از وقایع تاریخی و ارائۀ برداشت‌ها و قضاوت‌های نادرست و مغرضانه می‌بندند، خود به منبعی مهم برای بازبینی و استخراج زوایای کمتر دیده‌شده و اتفاقات بعضاً فراموش‌شده اما مهم سال‌های آغازین دهۀ بیست بدل می‌شود واز این حیث اهمیت کم‌نظیری می‌یابد.

از سوی دیگه گنجه‌ای و نشریه‌اش را به سبب اهمیت‌شان در تکوین و تکامل طنز مطبوعاتی کشور، می‌توان حلقۀ واسطی میان اولین دورۀ طنز طلایی مطبوعاتی ایران (اوان مشروطیت) و طنز مطبوعاتی دهۀ بیست به بعد دانست. گنجه‌ای با تأثیرپذیری از خط مشی و اسلوب طنزپردازی بزرگانی چون جلیل محمدقلی‌زاده و علامه دهخدا و خلق آثاری نزدیک به سبک آنان، نقشی مهم در انتقال تجربیات، اندیشه‌ها و رویکرد مطبوعاتی طنزپردازان عصر مشروطیت ایفا نمود و بی‌شک نشریۀ «باباشمل» در هیئت یک الگو و راهنما برای نسل بعدی طنزپردازان ایرانی ظاهر شد؛ به‌گونه‌ای که حتی تأثیر و ردپای این نشریه را می‌توان در نشریۀ موفق و مشهور «توفیق» نیز به‌روشنی مشاهده کرد.

گنجه‌ای با احیای دوبارۀ طنز سیاسی به‌معنای اخص کلمه در نشریات فکاهی کم‌رمق و از نفس‌افتادۀ دوران رضاخان، روحی دوباره به کالبد طنز مطبوعاتی کشور دمید و دریچه‌ای تازه به روی طنزپردازان ایرانی گشود و با خلق فضاها و موقعیت‌های تازه و ارائۀ شگردها و شیوه‌های بدیع و منحصربه‌فرد طنزآفرینی، به الگویی موفق برای نشریات فکاهی و طنزآمیز بعد از خود بدل شد. علت و انگیزۀ اصلی بررسی و تحلیل جداگانۀ مطالب مربوط به ستون درددل «باباشمل» در این کتاب، افزون بر تأکید بر اهمیت و ارزش سبک نگارش و شیوۀ طنزآفرینی منحصربه‌فرد رضا گنجه‌ای، اهمیت شناخت مطالب این ستون در درک جهان‌بینی یکی از طنزپردازان بنام و موفق تاریخ طنز مطبوعاتی ایران است. به‌جرئت می‌توان مدعی بود مطالب مندرج در این ستون، چکیده و برآیند تمام مطالب و محتویات نشریۀ «باباشمل» است. با مطالعه و بررسی این ستون، می‌توان به‌روشنی به اصول فکری حاکم بر نشریۀ «باباشمل» و اهداف و انگیزه‌های گردانندگان آن به‌ویژه شخص رضا گنجه‌ای و منش سیاسی و سلوک حرفه‌ای و مطبوعاتی وی پی برد.

در بخش اول کتاب به چیستی شوخ‌طبعی و تاریخچه‌ای مختصر از طنز مطبوعاتی در ایران پرداخته شده است. بخش دوم اختصاص به بررسی اندیشۀ سیاسی و مشی روزنامه‌نگاری گنجه‌ای دارد و در بخش سوم سبک طنزپردازی رضا گنجه‌ای و تأثیرپذیری او از دهخدا بررسی شده و شباهت‌ها و تفاوت‌های سبک این دو به لحاظ ویژگی‌های زبانی، خصوصیات ساختاری و شگردهای طنزآفرینی بررسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش نخست: چیستی شوخ‌طبعی و تاریخچۀ مختصر طنز مطبوعاتی در ایران

بخش دوم: اندیشۀ سیاسی و مشی روزنامه‌نگاری گنجه‌ای

بخش سوم: سبک طنزپردازی رضا گنجه‌ای و تأثیرپذیری از دهخدا

گنجه‌ای؛ میراث‌دار طنز دهخدا

شباهت‌ها و تفاوت‌های سبک دهخدا و گنجه‌ای در ویژگی‌های زبانی

شباهت‌ها و تفاوت‌های سبک دهخدا و گنجه‌ای در خصوصیات ساختاری

شباهت‌ها و تفاوت‌های سبک دهخدا و گنجه‌ای در شگردهای طنزآفرینی

تصویرها

پیوست‌ها

منابع و مآخذ