معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​
 

اگرچه نگاه نافذ بشر فراسون آسمان‌های دانش و ادب را به‌دقت برانداز کرده؛ ولی هنوز ستارگان پرفروغی هستند که رصدنشده مانده و شأن آنها ناشناخته است. صاحب این اثر ارزشمند، حکیم ادیب فاضل، علامۀ ذوفنون سید میرمحمدحسن عمرانی معروف به «مهندس» نیز از همین درخشندگان مجهول‌القدر است. این کتاب مجموعه‌ای مشتمل بر سه هزار و چندصد بیت از چکامه‌های اوست که در قالب اوراقی پراکنده دست به دست می‌شده یا در محافل منقبت‌خوانی سینه‌به‌سینه می‌گشته تا سرانجام به کوشش فراوان فرزند او سیدعباس عمرانی با تحمل مرارت‌ و سختی‌های فراوان در بحبوحۀ ناامنی و حملات انتحاری، طی چند سفر از جای‌جای خطۀ کابل و اطراف آن جمع شده است. گفتنی است که دو جزوۀ حجیم از نسخۀ اشعار (نزدیک به دو هزار بیت) مفقود شده و به گفتۀ فرزندشان احتمال می‌رود عده‌ای از نزدیکان به دلایلی آنها را پنهان کرده باشند.

سید میرمحمدحسن عمرانی در سال 1298 شمسی در مرکز ولایت پکتیا شهر گردریز دیده به جهان گشود. خانوادۀ او از تبار سادات موسوی بودند و از اقلیت‌های گردریز به شمار می‌آمدند. از سال‌های آغازین عمر ایشان اطلاعات چندانی در دست نیست. در دارالفنون در رشته‌های کیمیا و جیالجی تحصیل می‌کرده و در رشدیۀ دو در لیسۀ حبیبیۀ کابل به تدریس ادبیات فارسی مشغول بوده است. در سال 1320 به مدت یک سال از طرف وزارت تجارت در زمینۀ کشف معادت ایفای نقش داشته و از سال 1322 برای ساخت جاده و «بند قرغه» با مهندسین ایتالیایی همکاری می‌کند. بعد از آن موظف به تعمیر دوبارۀ بعضی خرابی‌های «نهر السراج» می‌شود و با به پایان رسیدن آن پروژه برای ترمیم «بند زنخان» عازم غزنی می‌شود. در سال 1328 موظف به تعیین سرحد دقیق بین افغانستان و ایران در محدودۀ سیستان شده، موفق به حل مناقشات و پیچیدگی‌هایی می‌شود که چند هیئت خارجی و داخلی از عهدۀ آنها برنیامده بودند. پس از آن برای تعیین سرحد شوروی و تاجیکستان به «خوبک» واقع در ولایت «ختلان» دعوت می‌شود. در سال 1332 بنای اولیۀ «بند کجکی» هلمند را پی‌ می‌ریزد. از دیگر خدمات او تعیین مکان «بند شکردرۀ» کابل، تعمیر «بند درونته»، جاده‌کشی کانال ننگرهار، تقسیمات دریای کابل و مدیریت عمومی مطالعات و آبیاری «وادی هیرمند» است. سرانجام این شاعر شیعی در 14 خردادماه سال 1357 در منطقۀ «چنداول» شهر کابل دیده از جهان فرو بسته و در «زیارت سیدمرد» کابل به خاک سپرده شده است.

به استناد آنچه از اشعار او باقی مانده‌، می‌توان گفت ایشان در قالب‌های قصیده، مسمط، ترکیب‌بند، مثنوی، قطعه، مستزاد و غزل سرود دارد که از این میان، بیشترین تعداد اشعار او در قالب قصیده و کمترین آنها در قالب مثنوی سروده شده‌اند.

از آنجا که اوج هنر و زبردستی عمرانی در فرازهای قصاید محکم و پیوسته آشکار می‌شود و بیشتر سروده‌هایش قصیده‌اند، سزامند است که او را شاعری «قصیده‌سرا» دانست. بلندترین قصیدۀ او شامل 158 بیت است با موضوع «توحیدی ـ نبوی ـ علوی».

در سروده‌های او ویژگی‌های سبک عراقی بیشتر مشاهده می‌شود. دیوان او آکنده از ابیات نغز و مسحورکننده است که با اندک دقت و توجهی حتی در حد بسودن آن، تسلط و مهارت شگفت‌انگیز او در علوم و فنون گوناگون اعم از ادبیات، تاریخ، جغرافی، نجوم، هندسه، عرفان، فلسفه و ... خواننده را دچار حیرت می‌کند. نوآوری‌های بسیاری در اشعار او دیده می‌شود؛ از جمله می‌توان به تغییر ردیف و قافیۀ بیت پایانی قصیده اشاره کرد.

از گوش کابلی در بیان مضامین و خلق مفاهیم بهره جسته و بی‌شک بسیاری از ویژگی‌های زبانی او متأثر از کابلی بودن اوست. در پاره‌ای از قصاید خود از قوافی نسبتاً دشواری استفاده کرده و به‌خوبی از عهدۀ سرایش قصیده در آن قوافی برآمده است.

شالودۀ جهان‌بینی در این کتاب، همان نگاه شیعی است. تمامی سروده‌های او از یک محور معنوی برخوردارند و آن محبت و ارادت به خاندان رسالت و موضع مخالفت نسبت به دشمنان ایشان است.

نسخۀ اصلی اشعار عمرانی در قالب اوراق و جزواتی پراکنده موجود است که قسمت‌های بسیاری از آن ناخوانا یا حذف شده‌اند؛ در این شرایط کوشیده شده از نزدیک‌ترین واژگان و ترکیب‌ها به فرم و محتوای شعر، برای آنها جایگزین آورده شود. بعد از مقدمۀ مصحح که دربارۀ زندگی، سبک و قالب‌های شعری عمرانی کابلی است، اشعار او ذیل موضوعاتی چون توحید و مناجات، حضرت رسول اکرم و ائمه بخش‌بندی شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

* مقدمه:

زندگی‌نامه

سبک و قالب‌های شعری

توضیحاتی در مورد تصحیح اثر

منقبت‌خوانی

سخن آخر

* توحید و مناجات

* حضرت رسول اکرم (ص)

* حضرت امیرالمؤمنین (ع)

* امام حسن و امام حسین (ع)

* حضرت عباس (ع)

* حضرت مهدی (عج)

* متفرقات

* تصاویر و اسناد