فرهنگ اصطلاحات استعاری و نمادین عرفانی
خلاصه
در این فرهنگ، اصطلاحات استعاری و نمادین عرفان و تصوف با پشتوانۀ شواهدی از متون نظم و نثر عرفانی فارسی ـ تألیفشده از قرن پنجم تا سیزدهم هجری ـ بررسی شده و تعاریف و مفاهیم آنها که از دل متون استخراج گردیده، در اختیار مخاطب قرار گرفته است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
بسیاری از متون نظم و نثر فارسی مربوط به عرفان و تصوف هستند؛ یعنی یا در شمار متون تعلیمی عرفانی هستند یا در توضیح و شرح باورها، عقاید، رسوم و اصول عرفانی تألیف و تصنیف شدهاند یا در نقد و بررسی آراء و عقاید و تعلیمات عرفانی پدید آمدهاند. از آغاز قرن ششم هجری میدان فراخ شعر فارسی در اختیار عارفان و صوفیان قرار گرفته و عارفان شاعر یا شاعران عارف با استفاده از ابزار نیرومند شعر، اندیشهها و افکار خود را در جامۀ اصطلاحات خاص در سطح وسیعی از سرزمینهای تحت تأثیر زبان فارسی ترویج دادند.
زبان عرفان و تصوف به تبعیت از ماهیت آن، ویژگیها و مؤلفههایی نظیر: رازوارگی، پوشیدهگویی، قابل تأویل بودن و ... دارد که سبب شده آثار عرفانی سرشار از رمزوراز، کنایه، صور خیال، نمادپردازی، اصطلاحات و تعبیرات پیچیده باشد. اینکه عرفا و متصوفه در آثار خود از رمز و ایما استفاده کرده و تعبیرات و اصطلاحات گوناگون به کار بردهاند، بهویژگیها و مؤلفههای مهم عرفان برمیگردد؛ از جمله: اظهار و کتمان، دفع ضرر، زبان خاص، غیرت صوفیانه و عارفانه، تنگی عرصۀ سخن و ... .
عارفان و صوفیان برای بیان بهتر مقصود خود و رعایت اصل رازداری و پردهپوشی و نیز بهرهبردن بیشتر از ظرفیت واژهها و عبارات، نظام اصطلاحپردازی خود را بنیان گذاشتند. اینان افزون بر اینکه خود به وضع اصطلاحات و تعبیرات تازه پرداختند، بسیاری از اصطلاحات را از قرآن و منابع دینی اخذ کردند؛ مانند امانت، بسط، توحید، توکل، حج، زکات و ... و در این زمینه دست به تأویل کلمات قرآنی نیز زدند؛ اصطلاحاتی مانند اضداد، اکسیر، الوهیت، جبروت، جوهر و ... را از فلسفه گرفتند یا اصطلاحاتی چون ابلیس، اختیار، امام، سبع المثانی، صراط، عرض و ... را از علم کلام به وام گرفتند. سرانجام بسیاری از اصطلاحات شعر و ادب فارسی، کنایهها، نمادها و استعارات ادبی را استخدام کردند که این اصطلاحات اخیر را میتوان اصطلاحات استعاری یا نمادین نامید؛ اصطلاحاتی مانند چشم، ابرو، خال، بت، پیر، خرابات، مِی، باده و .... .
در این فرهنگ، اصطلاحات استعاری و نمادین عرفان و تصوف با پشتوانۀ شواهدی از متون نظم و نثر عرفانی فارسی ـ تألیفشده از قرن پنجم تا سیزدهم هجری ـ بررسی شده و تعاریف و مفاهیم آنها که از دل متون استخراج گردیده، در اختیار مخاطب قرار گرفته است.
این فرهنگ برای برآوردهکردن نیاز دانشجویان رشتههای زبان و ادبیات فارسی، ادیان و عرفان، فرهنگ اسلامی و دیگر علاقمندان به عرفان و تصوف تألیف شده است؛ از اینرو در تعریفنگاری و ارائۀ اطلاعات نحوی و دستوری، اصل سادگی در نثر به شکل امروزی سرلوحۀ کار قرار گرفته است. پیکرۀ این فرهنگ، متون معتبر منظوم و منثور عرفانی فارسی است. مدخلها با دقت و مطابق با تعریف دقیق اصطلاح از درون متون عرفانی شناسایی و برگزیده شدهاند. طبقهبندی مدخلها به ترتیب الفبایی است.
در این فرهنگ پیش از پرداختن به معنا و مفهوم اصطلاح، معنا یا معناهای مهم و پرکاربرد لغوی آن که از فرهنگ سخن، لغتنامۀ دهخدا و لغتنامۀ فارسی اخذ شده، آمده است. این کار سبب آشنایی بیشتر مخاطب با مفهوم اصطلاح میشود و نیز تغییراتی را که منجر به اصطلاح شدن یک لغت میگردد، تا حدودی معین میکند. پس از آن به معانی اصطلاحی و عرفانی آن پرداخته میشود. معانی متعدد اصطلاحات با شماره تفکیک شده و شاهد یا شواهد هر معنی در ذیل همان معنی آمده است. ترتیب ارائۀ معانی نیز بر اساس نزدیکتر بودن به معنی اصلی و لغوی اصطلاح بوده است. در این فرهنگ حدود 140 اصطلاح عرفانی تعریف و معنیگذاری شده است.
فهرست مطالب کتاب:
نشانههای اختصاری و قراردادی
جدول آوانگاری
مقدمه
مفهوم عرفان و تصوف
پیدایش تصوف در جامعۀ اسلامی
سرچشمههای فکری عرفان و تصوف اسلامی
شعر فارسی و عرفان و تصوف
تأثیر متقابل عرفان و تصوف و شعر فارسی
اصطلاح
اصطلاحات عرفانی
استعاره
نماد
نظام اصطلاحسازی عرفان و تصوف
ضرورت آشنایی با اصطلاحات عرفانی
پیشینۀ فرهنگنویسی
سیر تاریخی شکلگیری شرح اصطلاحات عرفانی
ویژگیهای فرهنگ حاضر
چگونگی انتخاب اصطلاحات
فهرست اصطلاحات
خلاصهای از مفاهیم اصطلاحات استعاری و نمادین عرفانی
فهرست منابع و مآخذ
فهرست مقالات
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی
غلامعلی گرایی، زهراسادات حسینیخرپژوهی در شعر طنز فارسی یکی از زمینههای طنز بوده که باید بهجد مورد تحقیق و پژوهش قرار میگرفت. نو
نظری یافت نشد.