مکالمات خیالی: تحلیلگونهای انتقادی از دورۀ قاجار
خلاصه
مکالمات خیالی گونه ای نو از انتقاد در گفتمان مطبوعاتی دورۀ مشروطه است؛ محورهای موضوعی آن نقد ساختارهای سیاسی و مخاطبش جامعۀ ایران بوده و نام بسیاری از نویسندگان آنها نیز از ترس مجازات توسط دولت وقت مخفی شده و با وجود گذر زمان همچنان گمنام مانده است. این مکالمات از نظر موضوعی به مواردی چون خرابی ایران: چرایی و عاملان آن، اهمیت مشروطه، پاسخ به چه باید کرد، نقد استبداد سیاسی و چگونگی رسیدن به جامعۀ مدنی پرداخته است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
نوزایی و تحول اندیشۀ سیاسی در عصر جدید، خود را در قالب نگارش آثار دگراندیشان آن دوره در اروپا ظاهر کرد. تفاوت اصولی تفکرات در این عصر با ادوار گذشته، وجود و ظهور اندیشههای سیاسی است. در آن زمان مسئلۀ اصلی برای اندیشمندان، تلاش برای پاسخهای معقول به پرسشهایی بود که دیگر با مقتضیات جامعۀ سنتی، توان پاسخگویی و حل آنها وجود نداشت. یکی از روشهای استفادهشده توسط آن اندیشمندان، استفاده از الگوی اتوپیانویسی بود؛ نوشتهای که در آن ترسیم یک ناکجاآباد صورت میگرفت، ناکجاآبادی که در حقیقت خلق یک جهانبینی غیرحقیقی بود.
دگراندیشان و دغدغهمندان جامعۀ ایران در دورۀ قاجار با نگارش رسائل و آثاری چون «دستور الاعقاب» و «رسالۀ مجدیه» و در ادوار بعدی تدوین رسائلی چون «شیخ و وزیر»، «رفیق و وزیر»، «یک کلمه» و برخی رسائل دیگر به انتقاد از اوضاع سیاسی، نظام اداری سنتی و فسادهای موجود در آن پرداختند.
آشنایی با روشها و سبکهای نگارشی غربی نیز باعث گردید تا این دگراندیشان افزون بر آشنایی با مفاهیم سیاسی مانند: آزادی، برابری، برادری، قانون و پارلمان، به مترادفسازی و واژگان اسلامی و همخوان نشان دادن آنها با اصطلاحاتی چون: حریت، مساوات، اخوت، قرآن و مجلس شورای ملی (اسلامی) نیز بپردازند. همچنین گونههای انتقادی و ادبی فرنگی نیز توسط این دگراندیشان مورد تقلید مستقیم و غیرمستقیم قرار گرفت. آشنایی نسبی با آثاری چون «کمدی الهی» دانته، «امیل» از روسو، «نامههای ایرانی» از منتسکیو و ترجمۀ برخی از آثار الکساندر دوما باعث گردید نویسندگان منتقد ایرانی نیز همچون «کمدی الهی» به نگارش خوابنامههای متعدد روی آورده، مانند صحبتهای خیالی روسو با فرزند غیرحقیقیاش، با فرزندان خیالی خود مانند احمد و علی به صحبت پرداخته و همانند صحبت و نامههای خیالی ازبک و ریکا در کتاب «نامههای ایرانی» به استفاده از الگوی مکالمات خیالی برای بیان دیدگاههای انتقادی خود بپردازند.
گفتنی است استفاده از الگوی مکالمات خیالی و صنعت جانبخشی به عنوان یک روش در ادبیات ایران باستان در آثاری چون: درخت آسوریک (صحبتهای بز و نخل)، اندرزهای آذربادمهرسپندان (صحبتهای موبد دورۀ ساسانی با فرزندش) و در دورۀ اسلامی نیز در آثاری چون کلیله و دمنه، مرزباننامه، آثار اسدی طوسی و سعدی مورد استفاده بوده است. با این وجود الگوی مورد استفاده در دورۀ مشروطه، از دو جهت با الگوهای پیش از خود تفاوتی اساسی دارد: الف) مکالمات دورۀ مشروطه رویکرد انتقادی به گفتمانهای سیاسی و اجتماعی زمانۀ خود دارند، در حالی که مکالمات خیالی ادب فارسی در پیش از مشروطه معمولاً دارای رویکرد نقد سیاسی و مخالفت با ساختار قدرت و شخص پادشاه نیستند؛ ب) مکالمات خیالی دورۀ مشروطه هرچند در ظاهر خیالیاند، اما موضوع آنها موضوعات رایج در زمانۀ مشروطه است؛ در حالی که در مکالمات پیش از این دوره این مورد به صورتی شاخص وجود ندارد.
موضوعاتی که در مکالمات خیالی دورۀ مشروطه از زبان کسانی چون میرزا سعید سمنانی، ملای بیپروای خراسانی، کربلایی تقی، داش حسن، شیخ بهلول، منوچهرخان و میرزا عبدالله در پاسخ به سؤالات کسانی چون ابومفید کرمانی، میرزای ترسوی کاشانی، مشهدی نقی، داش اسدالله، ملانصرالدین، فریدون خان و میرزا صادق در قالب «مکالمه»، «گفتگو»، «مذاکره» و «صحبت» مطرح شده است، عبارتند از: برشماری علل «ترقی اروپ و علل «خرابی شرق»، بررسی اوضاع اداری و سیاسی ایران، توجه به دلایل عقبماندگی ایران، بحث در خصوص علت ترقی ژاپون و عقبماندگی دیگر ملل آسیایی، چارهجویی برای ایجاد تغییر در آدابهای سنتی و اجتماعی، تلاش برای آشنایی جامعۀ ایران با تحولات نوین سیاسی، اسلامی نشان دادن نظام مشروطه و حزب الله دانستن آن، انتقاد از مطلق العنانی دولت، توجه به مسئلۀ استقلال ایران، اهمیت تمامیت ارضی در قالب حفظ ممالک محروسۀ ایران و تلاش برای ایجاد اتحاد میان دولت و ملت.
مکالمات خیالی گونه ای نو از انتقاد در گفتمان مطبوعاتی دورۀ مشروطه است؛ محورهای موضوعی آن نقد ساختارهای سیاسی و مخاطبش جامعۀ ایران بوده و نام بسیاری از نویسندگان آنها نیز از ترس مجازات توسط دولت وقت مخفی شده و با وجود گذر زمان همچنان گمنام مانده است. این مکالمات از نظر موضوعی به مواردی چون خرابی ایران: چرایی و عاملان آن، اهمیت مشروطه، پاسخ به چه باید کرد، نقد استبداد سیاسی و چگونگی رسیدن به جامعۀ مدنی پرداخته است.
این کتاب با توجه به موضوع و پرسشهای مذکور از نظر روششناسی، به روش تاریخی در قالب تحلیلی ـ تبیینی و با استفاده از برخی نسخ خطی دورۀ قاجار و برشماری کامل (غیرگزینشی) 9894 شماره برابر با 79152 برگ مطبوعاتی از شمارگان باقیمانده از 82 عنوان روزنامۀ فارسیزبان درونمرزی و برونمرزی منتشرشده در دورۀ قاجار، با تأکید و شاخص قراردادن مطبوعات دورۀ مشروطه گردآوری و در دو بخش اصلی تنظیم گردیده است.
در بخش نخست به توضیح مواردی چون پیشینۀ تحقیق، منبعشناسی، انتقاد به مثابۀ محور گفتمان دورۀ قاجار، مکالمات خیالی در آثار دگراندیشان دورۀ قاجار و مکالمات خیالی در مطبوعات پرداخته شده است که مکالمات خیالی این بخش در سه موضوع: مکالمات خیالی در عالم واقع، مکالمات خیالی در قالب ترکیب طرح و کلمه و مکالمات خیالی در قالب خوابنامه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم گزیدهای از متن صالی برخی مکالمات مانند «مذاکره وزیر و سفیر» از روزنامۀ اختر، «نوزده نفر بودیم» از روزنامۀ قانون، «مقاله در اثبات ذات واجب الوجود عز شأنه» و «آغاز مقالۀ سقراط با اریستودم» از روزنامۀ ادب، «طفل هشتساله» از روزنامۀ گلستان، «رؤیای صادقه ـ یا خیالات واهبه» از روزنامۀ تمدن، «سؤال و جواب مشهدی محمدنقی و کربلائی تقی: یا مکالمۀ مستبد و مشروطهطلب» از روزنامۀ رهنما، «بقیۀ گفتگوی منوچهر با فریدون در یکی از قهوهخانههای پاریس» از روزنامۀ ندای وطن، «مکتوب از طرف یزید بن معاویة بن ابیسفیان علیه اللعنه والعذاب»، «مکتوب از حسین کرد شبستری موهومی» و «سؤال و جواب داش مشتی کلاهنمدی با یک نفر از ارباب ذوق جمعه گذشته در باغ بهجتآباد» از روزنامۀ شرافت و .... در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.
فهرست مطالب کتاب:
یادداشت ناشر
پیشگفتار
مقدمه
پیشینۀ تحقیق
منبعشناسی تحقیق
انتقاد به مثابۀ محور گفتمان دورۀ قاجار
مکالمات خیالی در نسخ خطی و رسائل دورۀ قاجار
مکالمات خیالی در آثار دگراندیشان دورۀ قاجار
مکالمات خیالی در مطبوعات مشروطه
مکالمات خیالی در عالم واقع
مکالمات خیالی در قالب ترکیب طرح و کلمه
مکالمات خیالی در قالب خوابنامه
نتیجهگیری
گزیدۀ مکالمات خیالی مندرج در مطبوعات
منابع
گزیدۀ اسناد
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
منابع مشابه بیشتر ...
حیات صدیقه (زمانه و کارنامه)
مهدخت صنعتی، افسانه نجمآبادی، غلامرضا سلامیاین کتاب شامل کلیۀ مطالبی است که دربارۀ خانم صدیقه دولتآبادی گردآوری شده است؛ مطالب چاپنشده یا قبل
نفت خام و سراب آبادانی: تجربۀ نفت در ادبیات داستانی مدرن ایران
رؤیا خوشنویساین کتاب به بازنمایی نفت در ادبیات مدرن ایران، در فاصلۀ دهۀ 1320 تا دهۀ 1390 میپردازد. نویسنده تصوی
نظری یافت نشد.