معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

امیرهوشنگ ابتهاج «هـ.الف.سایه» گرچه سرودن را با حافظ و پرداختی متمایل به حافظ شروع می‌کند؛ اما به گواه اشعارش توانسته از عرض زبان سعدی هم گذشته و طنین سماع مولانایی را هم در تاروپود اشعارش بنشانده و در همه‌حال نیز از هم‌روزگارانش غفلت نورزیده است. چنین می‌شود که ذهنیت امروزین شعر فارسی، به قوت‌ در جای‌جای اشعارش پیداست. او یادگارماندۀ دوره‌ای از شعر معاصر ایران است که آغاز سرایشش به آغازین روزهای تولد شعر نیمایی می‌رسد. درست همان سال‌هایی که نیما «آی آدم‌ها» را نخستین بار و متأسفانه در آخرین کنگرۀ نویسندگان ایران می‌خواند (1325)، شاملو حضور قاطعش را ابتدا با «آهنگ فراموش‌شده» (1326)، سپس با «قطعنامه» اعلام می‌کند که به‌واقع‌ قطعنامه‌ای برای اعلام انزجار از آهنگ فراموش‌شده‌اش می‌باشد. در همان دهه‌ای که منوچهر شیبانی، ناتل خانلری، فریدون توللی، سهراب سپهری، هوشنگ ایرانی، اسماعیل شاهرودی و چند شاعر دیگر در دامنۀ پراوج 1325 تا 1335 نقش آفریده‌اند و سایه یادگارمانده‌ای از آن زنده‌نامان است. امیرهوشنگ ابتهاج (ه.ا.سایه) شاعری است که هم از منتقدین و بزرگانی چون حافظ و سعدی، بلاغت و زیباشناسی آموخته، هم از هم روزگاران جوانی اش تجربه‌ها اندوخته. به علاوه سال‌هایی نیز همنشین بزرگی چون شهریار بوده و توانسته از منظری پرلطف‌تر به جهان معاصر بنگرد و آن را به گونه‌ای برای مخاطب تصویر کند که در کمتر کسی توش و توان آن بوده است. بی‌جا نیست اگر گفته شود غزل امروز ایران سادگی زبانش را بعد از لاهوتی و ایرج، به ذهن و زبانه شاعرانۀ وی مدیون است.

ابتهاج اولین دفترش را با عنوان «سراب» منتشر می‌کند؛ کتابی که مقدمۀ نثرنوشته‌ای در حد مضمون «قطعنامۀ» شاملو دارد. بیانیه‌ای که در تعهد قلم و در قبال رنج انسان نگاشته است. دهه‌‌ای که در کنار قطعنامۀ شاملو، مرگ رنگ سهراب، آخرین نبرد شاهرودی، جرقۀ شیبانی، تشنۀ توفان مشیری، اسیر فروغ، کوچ و کویر نصرت رحمانی و چند کتاب شعر دیگر کنار کاروانی از بزرگان شعر معاصر منتشر شده است که ابتهاج در غزلی زیبا رفتنشان را حسرت سنگینی می‌شناساند تا به شیفتگی، در خطابی به حضرت «سایه» به زبان دعا تکرار کنیم: همه رفتند از این خانه، خدا را تو بمان.

امیرهوشنگ ابتهاج یادآور اوج‌هایی از ادب پارسی است؛ یادآور قله‌هایی از سرزمین شعر: لسان‌الغیب، حافظ افصح‌المتکلمین، سعدی و قبله‌گاه عشق و معنویت، حضرت مولانا. دوم اینکه او برکت‌افزای اوج‌هایی از ادب معاصر است: لاهوتی، ایرج، رهی و شهریار؛ سوم اینکه «نیمایی‌سروده‌»هایی هم‌سرشت اخوان، کسرایی و نادرپور دارد و این همه در خوانش دوبارۀ اشعارش آشکار می‌شود.

هوشنگ ابتهاج در همۀ دهه‌ها، کمالی در غزل‌هایش جلوه‌گری داشته که نشئت‌پذیرفتۀ مؤلفۀ ادب پارسی است. برآمده‌ای از ذوق هنری حافظ و شعف عاشقانۀ سعدی و شور عرفانی مولانایی، چنین است که می‌بینیم در آغازین سال دهۀ پنجاه، این غزل فاخر و کم‌نظیر با نگاه تام و تمامی به فصیح‌گویی سعدی‌وار خلق می‌شود: وقت است که بنشینی و گیسو بگشایی **** تا با تو بگویم غم شب‌های جدایی. به‌واقع یکی از سعدی‌وارترین غزل‌های ابتهاج است که بی‌کمترین کوششی، پلی می‌بنند بین بلاغت سعدی‌وارش تا زبان معاصر با ابیات این‌چنین فاخر و کم‌نظیر: آواز بلندی تو و کس نشنودت باز **** بیرونی از این پردۀ تنگ شنوایی.

این کتاب کوششی است تحلیلی، تطبیقی و زیباشناسانه بر مجموع آثار «سایه» که با مروری در مقاطع مختلف زندگی ادبی، فرهنگی و اجتماعی شاعر به رشتۀ تحریر درآمده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: امیرهوشنگ ابتهاج و نظیره‌های روزگارش

بخش دوم: امیرهوشنگ ابتهاج در دهه‌های مختلف

نمایه

منابع و مآخذ