۲۱۶۶
۶۹۸
جهانگشای خاقان: تاریخ شاه اسماعیل 948 ـ 955 قمری

جهانگشای خاقان: تاریخ شاه اسماعیل 948 ـ 955 قمری

پدیدآور: مؤلف ناشناس مصحح: نعمت احمدی، نیلوفر جفرودی با دیباچه‌ای رضا شعبانی ناشر: تاریخ ایرانتاریخ چاپ: ۱۴۰۰مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۱۰۰۰شابک: 8ـ52ـ8687ـ600ـ978 تعداد صفحات: ۵۷۴

خلاصه

این کتاب که نام «جهانگشای خاقان»، تاریخ مفصل شاه اسماعیل (1501 ـ 1524 م/ 907 ـ 930 ق) گرفته است، یگانه تاریخ ارزشمند زندگی شاع اسماعیل صفوی می‌باشد، هرچند در مواردی نیز به طور مختصر به شرح حال اجداد این شاه صفوی و معاصران وی پرداخته است.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​


این کتاب که نام «جهانگشای خاقان»، تاریخ مفصل شاه اسماعیل (1501 ـ 1524 م/ 907 ـ 930 ق) گرفته است، یگانه تاریخ ارزشمند زندگی شاع اسماعیل صفوی می‌باشد، هرچند در مواردی نیز به طور مختصر به شرح حال اجداد این شاه صفوی و معاصران وی پرداخته است. با وجود اهمیت این کتاب مهم که به آغاز قدرت‌گیری صفویان می‌پردازد، کتاب مهجور مانده و کمتر شناخته‌شده است و فقط دو نسخۀ خطی از آن وجود دارد که یکی در کتابخانۀ دانشگاه کمبریج و دیگری در موزۀ بریتانیا نگهداری می‌شود.

در این کتاب بعد از ذکر مختصری از احوال اجداد شاه اسمعیل وقایع دوران زندگی وی کاملاً و به ترتیب وقوع آنها بیان شده است و با دعا برای سعادت و خوشبختی شاه طهماسب‌شاه که بعد از پدر خود، شاع اسمعیل در روز دوشنبه 19 رجب سال 930 قمری به تخت سلطنت نشست، پایان می‌یابد. در متن نسخه اشعار فارسی و آیات قرآنی و احادیث رسول (ص) و همچنین اشعار بسیاری از مؤلف آمده است. تقریباً هر باب کتاب با بیان ورود بهار و مضامین متناسب با موضوع آن باب آغاز می‌گردد. زبان و سبک نگارش این کتاب متناسب با روزگار نگارش بوده است؛ مؤلف اساساً نثر مصنوع به کار برده و انشای وی مانند سایر نویسندگانی است که در قرن شانزدهم میلادی در نواحی شمال شرقی ایران و ماوراءالنهر از تربیت و سرپرستی تیموریان برخوردار بوده‌اند. اما خوشبختانه مؤلف این کتاب کاملاً متوجه است که کجا مطالب خود را به ساده‌ترین و صریح‌ترین زبان بیان کند و اینجاست که تفاوت وی از نویسندگانی مانند «وصاف» آشکار می‌شود.

مؤلف به کتاب‌هایی که از آن در تألیف این کتاب استفاده کرده، اشاره نکرده است؛ غیر از کتابی که آن را «نسخۀ نامربوط» خوانده است. اما در نتیجۀ مقایسۀ محتویات این کتاب با محتویات کتاب «حبیب السیر» خواندمیر که تنها چهار ماه قبل از فوت شاعر اسماعیل در ربیع‌الاول 930 قمری به تکمیل رسیده، پی می‌بریم که «حبیب السیر» بسیار مورد استفادۀ مؤلف این کتاب قرار گرفته و سرا ـ د ـ رُس این نکته را با کمال وضاحت به ثبوت رسانیده است؛ اما جهانگشای خاقان مطالب بسیاری به‌ویژه وقایع اوایل زندگی شاه اسماعیل را دارد که در «حبیب السیر» نیامده است. سرا ـ د ـ رُس پس از مطالعۀ کتاب امیرمحمود بن خواندمیر حقاً به این نتیجه رسیده که امیرمحمود از کتاب حاضر استفاده کرده است. امیرمحمود تألیف کتاب خود را به سال 955 قمری آغاز نموده و به سال 957 قمری به پایان رسانیده است؛ در صورتی که کتاب «جهانگشای خاقان» بایستی قبل از آن تألیف شده باشد؛ چنان‌که از بعضی مطالب آن برمی‌آید چندی بعد از 947 قمری به تکمیل رسیده است.

نام مؤلف این کتاب معلوم نیست و هیچ‌کدام از نسخه‌های خطی کتاب هم اشاره‌ای به این امر ندارد که بتواند به شناسایی وی کمک کند.

به‌راحتی می‌توان از بین سطور این کتاب، علت فروپاشی دولت تیموری را پیدا کرد. سلطان حسین بایقرا که به کمک وزیر دانشمندش امیرعلیشیر نوایی توانسته بودند از خلأ به وجودآمده بعد از کشته‌شدن سلطان ابوسعید هرات را فتح نماید و حلقۀ ادبی این شهر را پرآوازه کند در دورۀ آرامش 35 ساله تعداد فرزندان پسر سلطان حسین که 14 نفر بودند و هر یک داعیه جانشینی داشتند چند سال آخر سلطنت سلطان حسین را به منازعه داخلی گذراندند و سرانجام به فروپاشی دولت تیموری انجامید، در حالی که در همین زمان محمدخان شیبانی و شاه اسماعیل صفوی داعیۀ کشور ستانی داشتند. مرگ امیرعلیشیر نوایی در واقع غروب واقعی دولت تیموری بود؛ چون نفوذ امیرعلیشیر بر فرزندان سلطان حسین بایقرا تا اندازه‌ای از درگیری‌های اجتناب‌ناپذیر فرزندان سلطان حسین می‌کاست.

 

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

منابع مشابه بیشتر ...

دین و دولت در عصر صفوی

دین و دولت در عصر صفوی

مریم میراحمدی

هدف اصلی نویسنده در این کتاب، پژوهشی دربارۀ قدرت مذهبی و قدرت سیاسی و کوشش شاهان صفوی در همسازکردن م

سیاست و تجارت در فارس: از برافتادن صفویان تا برآمدن زندیان

سیاست و تجارت در فارس: از برافتادن صفویان تا برآمدن زندیان

احمد بازماندگان خمیری

دربارۀ خوانین، چگونگی برآمدن آنها و روابط آنها با ساخت تجاری فارس در دوره بین صفویه و قاجاریه پژوهش

دیگر آثار نویسنده

الاصطلاحات الطبیة

الاصطلاحات الطبیة

مؤلف ناشناس

از متن رساله برمی‌آید نویسندۀ آن بر منابع طبی دورۀ اسلامی و به‌ویژه بر کتاب «قانون» اثر بزرگ ابن‌سین