معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

اسفندیار تنها یل شاهنامه بعد از رستم است که با دو صفت / لقب «تهمتن» و «تاج‌بخش» خوانده شده و این پایگاه والای پهلوانی و خویش‌کاری او را در حماسۀ ملی ایران و نظرگاه حکیم طوس نشان می‌دهد. در تحلیل نهایی، سیما و شخصیت او در روایت‌های ملی ـ پهلوانی ایران به نوعی دوگانه/ دوگونه است: از سویی در دوره‌ای از تاریخ روایی (روزگار شهریاری گشتاسپ) جهان‌پهلوان جوان ایرانشهر و گسترندۀ دین زرتشتی است و احترام و علاقۀ خوانندگان و شنوندگان داستان‌هایش را برمی‌انگیزد و از سوی دیگر، پافشاری لجوجانه‌اش برای بستن دست پهلوان پیر ایران‌زمین، رسام دستان، دل دوست‌داران این هر دو یل را به درد می‌آورد.

با این حال اسفندیار جنگاور مرزپایندۀ ایران و ایرانی است و از خود رستم ـ که به‌ناچار با تیز گز وی را می‌کشد ـ تا اغلب خوانندگان و پژوهندگان شاهنامه در دوران کنونی، او را دوست دارند و همچون سهراب و سیاوش جوان از کشته‌شدن این پهلوان برنا نیز پریشان‌خاطر می‌شوند. تنوع کردارهای پهلوانی و رویدادهای زندگی اسفندیار به دلیل عمر کوتاه او، به نسبت موقعیت ممتاز وی در هر دو حوزۀ روایت‌های ملی ـ پهلوانی و سنت دینی (زرتشتی) چندان زیاد نیست و عموماً دو داستان گذشتن این دلاور از هفت‌خان و گشودن رویین‌دژ ارجاسپ و نبردش با رستم، مشهور و مورد توجه بوده است.

اما اسفندیارویژگی خاصی دارد که او را از همۀ یلان شاهنامه ـ حتی رستم ـ متمایز کرده و در متون ادبی، تاریخی و داستانی بعد از فردوسی در جایگاه منحصربه‌فردی نشانده است: تیر و تیغ و نیزه و گرز و خنجر هیچ‌کسی ـ حتی رستم ـ بر پیکر او کارگر نیست و اسفندیار به تعبیر شاهنامه، «رویین‌تن» است:

چرا رزم جستی از اسپندیار                      گوی تند و «رویین‌تن» و نامدار

که تیغ دلیران بر اسپندیار                       بد آوردگه بر، نیاید به کار

پیشینۀ داستانی ویژگی زخم‌ناپذیری اسفندیار به قبل از شاهنامه و احتمالاً منابع و روایت پهلوی عصر ساسانی می‌رسد؛ ولی شهرت آن با ترکیب و تعبیر «رویین‌تن» در سنت ادبی و روایی ایران، از شاهنامۀ فردوسی است. شگفتی و رازناکی این صفت باعث شده هم گذشتگان دست‌کم از سدۀ پنجم به این طرف روایت‌های گوناگونی دربارۀ چگونگی رویین‌تن شدن اسفندیار بسازند و هم محققان معاصر فرضیات و تحلیل‌هایی در این‌باره عرضه کنند.

موضوع اصلی این کتاب که بعد از مقدمه آمده است، تحقیق دربارۀ مسائل، روایات و دیدگاه‌های گوناگون مربوط به رویین‌تنی اسفندیار و طرح فرضیه یا اگر دقیق‌تر گفته شود، دریافتی از علت رویین‌تنی اسفندیار در شاهنامه به یاری گواهی‌ها و قراین به‌دست‌آمده از متون دیگر است.

در این کتاب پانزده روایت و اشارۀ قدیمی از منابع سدۀ پنجم تا دورۀ قاجار و هشت فرضیه و نظر از معاصران دربارۀ چگونگی رویین‌تن شدن اسفندیار طرح و بررسی گردیده و سرانجام این احتمال پیش کشیده شده است که سبب رویین‌تنی اسفندیار در شاهنامه، داشتن و پوشیدن زرۀ ویژۀ زخم‌ناپذیر است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

رویین‌تنی اسفندیار

روایات و اشارات قدیمی چگونگی رویین‌تن شدن اسفندیار (از سدۀ پنجم تا عصر قاجار)

تحقیقات و نظریات معاصر دربارۀ رویین‌تنی اسفندیار

زرۀ ویژۀ زخم‌ناپذیر، عامل احتمالی رویین‌تنی اسفندیار

تأثیر ویژگی «رویین‌تنی» اسفندیار در روایات و متون ایرانی

جدول‌ها و فهرست‌ها:

جدول روایات و اشارات قدیمی چگونگی رویین‌تنی اسفندیار (به ترتیب تاریخی)

جدول تحقیقات و نظریات معاصران دربارۀ رویین‌تنی اسفندیار (به ترتیب تاریخی)

فهرست بعضی رویین‌تنان غیرایرانی

فهرست بعضی رویین‌تنان روایت‌های ایرانی

نمایۀ اعلام

منابع