معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

فتوح از جمله عوامل بیرونی مؤثر در گسترش اسلام در جامعۀ هندویی است. روند فتوح در شبه قارۀ هند، منجر به شکل‌گیری حاکمیت‌های اسلامی و گسترش اسلام در این منطقه شد. از نفوذ اسلام تا شکل‌گیری حکومت‌های سلاطین مسلمان در هند، عوامل مختلف درونی و بیرونی از جمله نقش و ارادۀ انسانی دخالت داشته است. حضور و ارادۀ انسانی در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. افراد در عرصۀ سیاست و اجتماعی ظاهر می‌شوند و بر تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه تأثیر می‌گذارند. در سازوکار فتوح در شبه قارۀ هند، نقش فاتحان و عوامل جغرافیایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از جمله مسائل مهم در ارتباط با این امر، فاصله‌های جغرافیایی مانند رود، کوه، دریا، بیابان، خشکی، کویر و آب‌های آزاد است که بر روند فتوح تأثیرگذار بوده است.

شبه قارۀ هند از جمله مناطقی است که همواره در طول تاریخ مورد هجوم اقوام مختلف قرار داشته است. از سال 3000 تا 1500 ق.م اقوام مختلفی در این منطقه زندگی می‌کردند. این اقوام شامل سیاه‌پوستان، مغولی‌مانندها، استرالیایی‌مانندها و مدیترانه‌ای‌ها یا دراویدین‌ها بودند. طایفه و اقوام دیگری که از سال 1500 ق.م وارد شبه قارۀ هند شده و در کنار بومی‌های این منطقه قرار گرفتند، طوایفی بودند که نزد مورخان هندی به طوایف شمال یا آرین‌ها (آریایی‌ها) معروف هستند.

اولین نشانه‌های نفوذ اسلام در شبه قارۀ هند، با فتوح محمد بن قاسم ثقفی همراه بود که از سال 90 تا 93 قمری به طول انجامید. وی تا منطقۀ سند، ملتان و گجرات پیشروی کرد. از جمله مواردی که به موفقیت او کمک کرد، سکونت بودایی‌ها در منطقۀ سند بود. فتوح در شبه قارۀ هند به دلیل شرایط جغرافیایی چندان آسان نبود. فاصله‌های جغرافیایی در این منطقه امکان فتوح مستمر را دشوار می‌کرد؛ بنابراین برقراری آرامش در این منطقه و سرکوبی شورش‌ها بسیار مهم بود. فاصله‌های جغرافیایی منجر به عدم اتحاد هندیان علیه مسلمانان می‌شد؛ از این‌رو اعراب از شرایط جغرافیایی و زندگی قبیله‌ای این منطقه بهره‌برداری کرد.

شیوه‌های فتوح نیز در تسریع روند آن تأثیرگذار بود. استفاده از شتر و کشتی یکی از شیوه‌های فتوح اعراب در سند بود. محمد بن قاسم از این شیوه استفاده کرد. ارتباط مداوم حجاج به وسیلۀ نامه، نشانگر سیستم بسیار قوی در زمینۀ فتوح است؛ چنان‌که نه‌تنها مسلمانان از طریق نامه‌ها تشویق به مقاومت می‌شدند، بلکه خلافت اموی از جریان روند فتوح آگاه می‌شد.

این کتاب با تکیه بر منابع اصلی و کهن در یک مقدمه و چهار فصل به رشتۀ تحریر درآمده و به مسائلی مانند ساختار سیاسی، اجتماعی و اعتقادی شبه قارۀ هند پیش از فتوح، اهداف نظامی و متصرفات اعراب و ترکان و توسعۀ فتوح در شهرهای این منطقه پرداخته است. همچنین مسائلی مانند نبرد میان اعراب و ترکان با مدعیان قدرت در شبه قارۀ هند، چگونگی تسلط آنها بر هند و نبردهای آنان با راجه‌ها و عوامل سقوط و افول قدرت سلاطین هندو از جمله مواردی است که به دقت مورد بررسی قرار گرفته و اطلاعات ارزشمندی دربارۀ کشمکش قدرت میان هندوان و مسلمانان ارائه شده است. در این پژوهش آوانگاری نام‌های جغرافیایی و اماکن و اسامی اشخاص مورد توجه قرار گرفته است. مکان‌یابی و تعییر مسیر لشکرکشی، دستیابی به شیوه‌های فتوح، تاکتیک‌های نظامی و ترسی نقشۀ جنگ از سوی اعراب و ترکان و ارائۀ تاریخ سال‌شمار دربارۀ شکل‌گیری فتوح و تداوم آن در شبه قارۀ هند از دستاوردهای این کتاب است؛ چنان‌که این کتاب را می‌توان به عنوان یکی از مراجع اصلی در مطالعات تاریخ جغرافیایی فتوح در شبه قارۀ هند به شمار آورد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ نویسنده

فصل اول: ساختار سیاسی ـ اجتماعی و اعتقادی شبه قارۀ هند پیش از فتوح اعراب و ترکان

گفتار اول: ساختار سیاسی جامعۀ هندویی

گفتار دوم: ساختار اجتماعی جامعۀ هندویی

گفتار سوم: ساختار اعتقادی جامعۀ هندویی

فصل دوم: اهداف نظامی و متصرفات اعراب در شبه قارۀ هند

گفتار اول: موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی

گفتار دوم: اعراب و نخستین مراحل فتوح در شمال غرب هند

فصل سوم: متصرفات و فتوح ترکان در شبه قارۀ هند

گفتار اول: فتوح در مناطق مرکزی

گفتار دوم: فتح قلاع استراتژیکی

گفتار سوم: فتح بتخانه‌های مشهور

فصل چهارم: ترکان و توسعۀ فتوح در شهرهای شبه قارۀ هند

گفتار اول: فتوح در مناطق شمال و شمال غربی

گفتار دوم: فتوح در مناطق مرکزی

گفتار سوم: فتوح در مناطق شرقی

گفتار چهارم: فتوح در مناطق جنوبی و دکن

گفتار پنجم: والیان در قلمرو مفتوحه

نتیجه

فهرست منابع و مآخذ