تاریخ ادبیات ایران، عصر غزنوی (3): عنصری
خلاصه
در این کتاب بعد از مقدمهای مفصل دربارۀ شعر عنصری و زمانۀ او، بخشهایی از قصاید و رباعیات او آورده شده و در ادامه نیز گزیدهای از مثنوی «وامق و عذرا»ی او آورده شده است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
مهم دربارۀ زندگی و شعر عنصری آن بوده که حتی یک قرن پس از درگذشت او هنوز چنان از شهرت و اقبالی برخوردار بود که شاعر درجۀ اولی چون خاقانی هم خود را ناگزیر با او مقایسه میکرده و میخواسته است برتریاش را در قبال او به اثبات رساند. به نظر خاقانی، آنچه عنصری را در دوگانۀ مدح و غزل به شاعری مشهور بدل کرد، در وهلۀ نخست، نه توانایی ذاتی او، بلکه برخورداریاش از معاشیق زیباروی و ممدوحی نیک و سخاوتمند چون محمود غزنوی بوده است. به گفتۀ خاقانی، عنصری جز در همین دو زمینه، در سایر عرصههای شعر اعم از عرفان، وعظ و زهد طبعآزمایی نکرده است؛ اما با این وجود، عموم شاعران و نویسندگان عنصری را از قدیمالایام شاعری بزرگ و بلکه سرمشق بیبدیل شاعران درباری به شمار آوردهاند. از جمله منوچهری دامغانی که معاصر و معاشر عنصری بوده، قصیدۀ بلندی در مدح او سروده و وی را «اوستاد اوستادان زمانه» خوانده و بر همۀ شاعران عرب و عجم برتری داده است.
بخش اعظم اشعار عنصری با اینکه ملکالشعرای دربار غزنه بوده، در تصاریف زمان از میان رفته و شاید چیزی حدود یکدهم آن بر جای مانده است. زندهیاد فروزانفر معتقد است عنصری در غالب علوم متداول عصر خود دست داشته و گذشته از شاعری، مردی دانشمند و شاید در قسمتی از علوم عقلی ماهر و مبرز بوده است؛ اما جز همان مدایح از افکار و خیالات او چیزی باقی نمانده است. آنچه اکنون از دیوان عنصری در دست است، کمی بیش از 3500 بیت است و از مثنوی «وامق و عذرا»ی او هم که لابد مفصل بوده، فقط مقدار اندکی باقی مانده است. از دو مثنوی دیگر او یعنی «سرخبت و خنگبت» و «شادبهر و عینالحیوة» نیز بر اساس دو داستان مشهور و محبوب آن روزگار پدید آمده بود، تنها دو بیت برجای مانده است.
اگر مبنای داوری دربارۀ شعر عنصری، همین مقدار شعری باشد که از او در دست است، باید گفته شود او شاعری وداح است که به سفارش ممدوحان درباریاش و لابد برای سرگرمی آنها بعضی داستانهای مشهور عاشقانۀ زمانۀ خودش را هم به شعر درمیآورده است. از غزلیات او جز چند نمونه باقی نمانده است؛ اما تغزلها و سخنان عاشقانهای که در آغاز بسیاری از قصاید وی و بهویژه در رباعیاتش دیده میشود، گواهی است بر اینکه در طرز غزل نیز توانایی خاقانی به اندازۀ همان مهارتی بوده که در طرز مدح از خود نشان میدهد.
در دیوانی که فعلاً از عنصری در دست است، 40 قصیده در مدح محمود و 21 قصیده در ستایش امیر نصر وجود دارد؛ حال آنکه فقط دو قصیده از دیوان وی به مدح امیر مسعود اختصاص دارد. دو قصیده هم در ستایش خواجه احمد حسن و فقط یک قصیده از مجموع 70 قصیدۀ موجود عنصری به کوچکترین برادر محمود، یعنی امیر یوسف اختصاص یافته است. این آمار معلوم میکند پس از سلطان محمود، امیر نصر مهمترین ممدوح عنصری بوده و این خود تأییدی است بر اینکه همین امیر نصر را باید وسیله و واسطۀ راهیابی عنصری به دربار محمود دانست. مبالغههایی که عنصری در مدح این امیر نصر به خرج داده، هیچ کمتر از چربزبانیهای او در ستایشهایی نیست که از محمود میکند.
از اشعار عنصری کمتر میتوان به نکتهای دربارۀ زندگی یا تاریخ عصر او دست یافت. این شعرها اصولاً برای آن سروده نشدهاند که بازتابدهندۀ واقعیت باشند، بلکه هدف غایی عنصری این بوده که دل ممدوحان خود را به دست آورد و جای پای خود را در مقام ملکالشعرای دربار تا حد امکان محکم کند. این است که بزرگترین هنر او ـ چنانکه خاقانی نیز تأکید کرده ـ همانا مدیحهسرایی و ستایشگری است. افزون بر مدح، مهمترین موضوع شعر عنصری، همان تغزل و عاشقانهسرایی است. این تغزلات هم به جای آنکه از دل و عواطف شاعر مایه گیرد، بیشتر متوج ممدوح بوده و به همین دلیل خشک و بیرونق و کمتأثیر بود.
اما در میان رباعیات عنصری چند رباعی با مضامینی دیده میشود که بعدها در رباعیات منسوب به خیام رواج یافت. موضوع این رباعیهای کمشمار دیگر نه عشق است و نه گزارش احوال خصوصی شاعر، بلکه نوعی تفکر عمیق فلسفی و پرسشهای تأملانگیز از کاروبار جهان در آنهاست که از حد حالات فردی درمیگذرد و به قول فلاسفه، از دغدغههای وجودی انسان سخن میگوید.
در این کتاب بعد از مقدمهای مفصل دربارۀ شعر عنصری و زمانۀ او، بخشهایی از قصاید و رباعیات او آورده شده و در ادامه نیز گزیدهای از مثنوی «وامق و عذرا»ی او آورده شده است.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه
قصاید
رباعیات
بخشهایی از مثنوی وامق و عذرا
منابع
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
نظری یافت نشد.