معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در بررسی شاهنامه همواره این پرسش مطرح بوده که آیا مثلا داستان‌های زال و رستم و سیاوش واقعی است؟ حقیقت این است که بسیاری از این داستان‌ها را نمی‌توان تاریخی انگاشت؛ ولی تاریخی نبودن به معنی واقعی نبودن نیست. حصار تنگ تقابل تاریخ و افسانه را می‌باید درهم شکست و لازم است توجه کرد که فصص معنوی قرآنی یا اوستایی نه افسانه است و نه تاریخ، بلکه حاکی از باطن و جوهرۀ تاریخ است. افسانه دون تاریخ به شمار می‌رود و قصۀ معنوی فوق تاریخ.

قصه‌های شاهنامه یادگار ادوار دوردست زمان است که اوضاع و احوال آن دوره‌ها با آنچه امروز می‌یابیم یکسان نیست. در داستان‌های شاهنامه غرایب و عجایب بسیاری هست که نه دال بر دروغ‌بودن این داستان‌ها، بلکه حاکی از این است که ادوار گذشته را اوضاع و احوال متفاوتی بوده است. صاحب شاهنامه در دیباچه آورده است که داستان‌های شاهنامه دروغ و افسانه نیست، بلکه این داستان‌ها متعلق به ادوار گمشده‌ای است که آن ادوار را ویژگی‌های دیگری غیر از آنچه امروز هست، بوده است.

به هنگام خواندن داستان‌های شاهنامه می‌باید به یاد داشت طراحان اصلی این قصه‌ها (یعنی مغان) در کجا ایستاده بوده‌اند و مقام آنان در بینش و دانش چه بوده است. این داستان‌ها سپس به دست صاحب شاهنامه که خود از اصحاب عقل و هوش بوده است، رسیده و او آنها را نگاه داشته و به دست آیندگان سپرده است. او خود در داستان‌ها تأمل می‌کرده تا راز آنها را دریابد. اینکه وی همۀ معانی داستان‌ها را دریافته باشد، بعید است؛ چراکه آن داستان‌ها دریاهای معانی را در خود نهفته است و هر نگرنده و اندیشنده‌ای به اندازۀ وسع خود از آنها بهره برمی‌دارد. داستان‌های شاهنامه قابل تأویل بی‌پایان است و به مدد تعلیمات اشراق، این کار بزرگ (یعنی تأویل شاهنامه) آغاز شده است.

داستان سیاوش یکی از داستان‌های شاهنامه است. سیاوش شاهزادۀ کیانی از مادری تورانی و پدری ایرانی زاده می‌شود. مادرش از تبار فریدون و از خویشان گرسیوز است که شب‌هنگام از پدر خویش که بر اثر مستی قصد جان او کرده بود، به بیشه‌ای در مرز توران پناه می‌برد و طوس و گیو، دو پهلوان ایرانی که برای شکار بدان‌جا رفته بودند، او را در آنجا می‌یابند. دو پهلوان بر سر دختر به نزاع می‌پردازند تا جایی که نزدیک است که او را سر ببرند. از همراهان، یکی در مقام میانجی از آن دو می‌خواهد که دختر را به نزد کاووس‌شاه ببرند تا او در میان آنها داوری کند. کاووس چون آن خوبروی را می‌بیند، او را به همسری خود درمی‌آورد. چندی می‌گذرد تا اینکه کودکی چون ماه از او زاده می‌شود .... .

این کتاب اختصاص به تبیین رموز داستان سیاوخش در شاهنامه دارد؛ ولی پیش‌تر بر یکایک ابیات آن داستان توضیح ضروری نوشته شده و از رهگذر بررسی انتقادی دو شرح بسیار خوب (یادداشت‌های شاهنامه اثر دکتر خالقی مطلق و نامه باستان از دکتر کزازی) سعی بر این بوده که مسائل متعلم به قرائت و فهم درست متن در حد مقدور حل و فصل گردد. صورت ابیات که در این کتاب ارائه شده است، در اساس مأخوذ از تصحیح شاهنامه دکتر خالقی مطلق است. در بخش دوم این کتاب، به حل رموز داستان سیاوخش پرداخته شده و در این کار به تعالیم اشراقی سهروردی استناد شده است. این داستان را به روش‌های گوناگون مثلاً به روش ساختارگرایان یا روش پدیدارشناسان می‌توان بررسی کرد؛ ولی روش نویسنده در این کتاب، روش اشراقی مقتبس از سهروردی است. در این روش، معانی رموز شکافته می‌شود و به صورت منسجم ارائه می‌گردد. همچنین ضمایمی به کتاب افزوده شده که روشنگر پاره‌ای از مطالب متعلق به شرح ابیات و حل رموز می‌تواند باشد.

فهرست مطالب کتاب:

سخن نخست

بخش یکم: شرح ابیات داستان سیاوخش

بخش دوم: حل رموز داستان سیاوخش

بخش سوم: ضمائم

فهارس