معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

وقتی به هفتاد سال تلاش و مجاهدت میرزا حسن رشدیه در راستای اصلاح نظام تعلیم و تربیت و بنیادگذاری مدارس جدید فکر شود، از صبر و همت او آدمی شگفت‌زده می‌شود. دربارۀ خدمات رشدیه در راستای اصلاح نظام تعلیم و تربیت در ایران و تغییر برخی الگوهای سنتی، حرف و حدیث‌های بسیاری وجود دارد و سخنان موافقان و مخالفان در این‌باره تکرای و خسته‌کننده شده است. خاطرات تازه‌یافتۀ رشدیه که او در آن سفر پنج‌ساله و پرماجرا به استانبول و بیروت و قاهره را به‌دقت شرح می‌دهد، می‌تواند راهگشای قلمرو تعلیم و تربیت باشد. رشدیه در تمام این سفرها در جستجوی آموختن راز شیوه‌های یادگیری نوین الفبای فارسی به سر می‌برد تا اینکه در دارالمعلمین فرانسوی‌ها، اصول تعلیم الفبای صوتی را فرا می‌گیرد و پس از انطباق آن اصول با تدریس الفبای فارسی، شیوۀ نوینی ابداع می‌کند که راه را برای تسهیل فراگرفتن، خواندن و نوشتن بی‌سوادان هموار می‌نماید. رشدیه به دلیل هوش سرشار و کنجکاوی شخصی خویش به‌سرعت متوجه رمز اصلی موفقیت آموزشی آن استاد فرانسوی شد. رمزوراز اصلی آن در آموزش الفبا به روش صوتی بود. رشدیه موفق شد آموزش الفبای فارسی به شیوۀ نوین صوتی (آوایی = شنیدنی) را جایگزین آموزش به سبک سنتی «الفبای ابجدی» کند. این شیوه سبب شد شاگردان در مدت کوتاهی سواد پایه را بیاموزند.

پژوهش معتبر در اندیشه و عمل میرزا حسن رشدیه بدون مراجعه به کتاب‌های آموزشی‌ای که او برای مدارس نوین ایران نوشت، ناشدنی است. در این کتاب این مهم انجام یافته و پژوهشگران با در اختیارداشتن مجموعۀ آثار میرزا حسن رشدیۀ تبریزی می‌توانند فصل مهمی از تاریخ و اندیشه و آموزش و اخلاق و تربیت مردمان ایران را در مطالعه گیرند. با مطالعۀ آثار رشدیه روشن می‌شود که نمی‌توان او را صرفاً در قالب «پدر آموزش و پرورش نوین ایران» خلاصه کرد. رشدیه اندیشمندی است با گرایش و ریشۀ دینی قوی و با این وجود با رویکردی مصلحانه و روشن‌اندیش. اندیشه‌های او همچنین نیم‌نگاهی به سیاست دارد و دغدغۀ قانون و وطن و عدالت و مصالح عمومی و آبادی و آزادی ایران در آن هویداست. در این کتاب برای نخستین بار مجموعۀ کتاب‌های تألیفی میرزا حسن رشدیه در دسترس پژوهشگران تاریخ، تعلیم و تربیت، ادبیات و دین قرار گرفته است.

برای فهم زبان آثار رشدیه باید شناخت کافی از زبان فارسی اواخر قرن سیزدهم ایران داشته باشیم؛ زبانی که سرشار از تعابیر عربی و آمیخته با اصطلاحات دینی و فنی علوم قدیمه است. رشدیه در زمانی این کتاب‌ها را نوشته که هنوز دانشگاهی در ایران تأسیس نشده بود و زبان علمی رایج همان بود که در متون حوزه‌های علمیه تدریس می‌شد. مصحح کتاب کوشیده معانی بسیاری از این لغات مشکل را در پایان کتاب بیاورد.

خاستگاه و هویت شیعی رشدیه از مجموعۀ آثار او پیداست. تمام تلاش‌هایی که می‌خواهند رشدیه را به فرقه‌های تازه‌تأسیس منتسب کنند؛ اولاً هیچ دلیل و مدرک معتبری بر سخنان‌شان ندارند و دوم اینکه مجموعۀ آثار او را ندیده‌اند و قضاوت‌هایشان به جای اینکه مبتنی بر آثار اصلی خود رشدیه باشد، مبتنی بر تخمین و حدس و گمان و فرضیه باقی است.

این کتاب شامل چهارده اثر (12 کتاب درسی، نشریۀ مکتب و نظامنامۀ مدرسۀ رشدیه) است. بسیاری از این کتاب‌ها اولین متون درسی مدارس نوین ایران در دورۀ جدید بوده‌اند و در طول سال‌های متمادی در مدارس رشدیه و نیز مدارس دیگر تدریس شده‌اند. آموزش‌های رشدیه در این آثار، از حد خواندن و نوشتن الفبا و ادبیات فراتر می‌رود و سعی دارد به دانش‌آموزان و اصحاب تعلیم و تربیت وطن‌دوستی، حکومت قانون، اخلاقیات و دین‌مداری را بیاموزاند. هدف از احیای آثار رشدیه آن است که توجه برنامه‌ریزان نظام آموزش و پرورش و نیز سیاست‌گذاران ایران امروز به فلسفۀ تعلیم و تربیتی که در آثار رشدیه است، برانگیخته شود و زمینه‌ای برای تجزیه و تحلیل این میراث ارزشمند و استفاده از آن فراهم آید.

فهرست مطالب کتاب:

روزشمار زندگی رشدیه

دیباچه

مقدمه

کتاب‌شناسی رشدیه

زندگی‌نامۀ رشدیه

آسیب‌شناسی تعلیم و تربیت

بدایة التعلیم جلد اول

بدایة التعلیم جلد دوم

بدایة التعلیم

 جلد سیّم

کفایة التعلیم جلد اول

کفایة التعلیم جلد دویم

نهایة التعلیم

هدایة التعلیم

صرف فارسی

کتاب المشتقات

صد درس

شرعیات/ سال اول و دویم

اصول عقاید یا اتحاد بشر

نظامنامۀ مدرسۀ مبارکۀ رشدیه

نشریه مکتب

لغات مشکل