معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

آگاهی از تجارب ملل دیگر در تدوین تاریخ ادبی به اختیار راست‌ترین و روشن‌ترین راه تاریخ‌نگاری ادبیات ملی کمک شایانی می‌کند. تأسی به پیشگامان تحقیق در فرهنگ‌ها و زبان‌های دیگر اگر سنجیده و معطوف به اقتضائات علمی باشد، در غنا و توفیق پژوهش مؤثر است. این تأثیر وقتی اهمیت مضاعف پیدا می‌کند که تجربۀ مورد استثناء از حوزه‌ای باشد که با قلمرو و خصلت‌ها و خصایص فرهنگی و زمینه‌های تاریخی و سیاسی و اجتماعی ما روابط ریشه‌دار و مطابقات بالنسبه تام دارد، به‌ویژه صاحب تجربه صاحب‌نظری روشن‌بین و ژرف‌اندیش و از حیث اهلیت علمی و ذوق ادبی و قوۀ تمیز و ملکۀ تشخیص، زبانزد و نبوغ ادبی و او مسلم باشد. این کتاب از طه حسین، ادیب معروف و مصری و ناظر به چگونگی تدوین تاریخ ادبیات در زبان عربی است.

طه حسین در تأسیس دانشگاه‌های عین شمس و اَسیوط، انستیتوی تحصیلات اسلامی مادرید و مدرسۀ زبان‌های خارجی قاهره ذی‌نقش بود. آثار متعدد او در حوزه‌های نقد و تاریخ و ادب و فرهنگ است. از جمله: یادکرد ابوالعلاء معری، رهبران اندیشه، سخن چهارشنبه‌ها، دربارۀ شعر جاهلی، دربارۀ ادب جاهلی، آن روزها، در پیرامون سیرۀ نبوی، با ابوالعلاء معری در زندانش، همراه با متنبی، از شعر و نثر، آیندۀ فرهنگ در مصر و ..... .

طه حسین این گفتار را در سال 1927 در صدر کتاب معروف خود «دربارۀ ادب جاهلی» املا کرده است. مقصود او نقد روش‌های مرسوم و متعارف در تألیف و تدریس تاریخ ادبیات در مصر زمان او بوده است. این نقد هرچند از یک‌سو در پاره‌ای جنبه‌ها تند و بی‌پروا و از سوی دیگر کمال‌طلب و ناظر به موارد مصداقی در نظام آموزشی قدیم در مصر است، از حیث تأکید بر صحیح‌ترین روش‌های پژوهش و تتبع در تاریخ‌نگاری ادیبات و اقتضائات علمی و ذوقی آن و لزوم پرهیز از مسامحه و آسان‌پنداری در تدریس و تدوین تاریخ ادب، روشنگر و راه‌گشاست.

بی‌تردید تأکید بر معیار ادبی، شناخت روش‌های جدید پژوهش علمی، آگاهی از زبان‌های کهن، تسلط بر زبان‌های زنده، احاطه بر تاریخ و فرهنگ و ادب ملل مسلمان، تعمق در نقد ادبی، شناخت متون صحیح و جنبه‌های زبانی و بلاغی آنها، آگاهی از معتبرترین منابع تحقیق و اتصاف به وسعت دید و روحیۀ علمی و ذوق ادبی و تخصص و دانش نه‌تنها در تاریخ‌نگاری ادب عربی بایسته است، بلکه به لحاظ تطابق جنبه‌ها و جهات بسیاری از ادبیات عربی با ادب فارسی، به‌ویژه در شناخت متون و قرائت آنها و استناد به منابع و استفاده از ذخایر مشترک فرهنگی و تقسیم‌بندی ادوار ادبی و تعامل فرهنگی ابنای دو زبان و تداخل حوادث بر آنان و تأثرات تاریخی مشترک، محل تأمل و درخور توجه است.

نویسنده در این گفتار ابتدا به درس ادبیات در مصر پرداخته و سپس رویکرد اصلاح و روش اصلاح این درس در آن دوره را بررسی کرده است. فرهنگ و درس ادبیات، ادبیات و تعریف آن، رابطۀ ادبیات و تاریخ‌نگاری، ادبیات انشایی و توصیفی، معیارهای تاریخ ادبی و .... دیگر موضوعاتی است که در این گفتار بدان‌ها پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

1. درس ادبیات در مصر

2. راه و روش اصلاح

3. فرهنگ و درس ادبیات

4. ادبیات

5. رابطۀ ادبیات و تاریخ‌نگاری

6. ادبیات انشایی و ادبیات توصیفی

7. معیارهای تاریخ ادبی

معیار سیاسی

معیار علمی

معیار ادبی

8. تاریخ‌نگاری ادبیات عربی کی دست خواهد داد؟

9. آزادی و ادبیات