معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

شیوه‌های مواجهه با آثاری هنری در قرن بیست‌ویکم حکایت از آن دارد که دیگر «اثر» امری از پیش تعیین‌شده نیست، بلکه همیشه باید آن را از نو آغاز کرد و بازآفرید. اثر تا جایی مفهوم هنری را به خود اختصاص می‌دهد که فراتر از فهم ما سخن گوید و در برابر هر طبقه‌بندی و برچسب‌زدنی مقاومت کند. بر این اساس، ذهنی هم که توانایی خلق چنین آثاری را در قرن حاضر دارد، هرگونه توافق با روانکاو، مخاطب و منتقد را برای درک فرایندهایش با شکست روبرو خواهد کرد. شیوه‌های تحلیل و رویکردهای مختلف روان‌کاوانه کاردکردهای پیشین خود را از دست داده‌اند؛ چراکه دیگر نه معنای پنهانی در کار است و نه حقیقتی غایی و فقط از باب گفتگوی بی‌پایان ذهن‌های مختلف و در حضور دیگری‌های دور و نزدیک است که می‌توان امیدوار بود مفاهیمی به غایت سبک‌تر، ناملموس و کمتر اشباع‌شده را از دل ابژه‌ها بیرون بکشیم و ادراکی سیال را تجربه کنیم؛ چراکه اگر جز این باشد تنها با یکی از صدها رؤیای هنرمند در ماتریس ذهن او برخورد کرده‌ایم و از معنای آن در تمام داستان بی‌خبر مانده‌ایم.

هنرمندبودن چگونه است؟ این کتاب با کمک مصاحبه با هنرمندان حرفه‌ای، خواننده را به درون فرایند خلاق ذهنی می‌برد. نویسنده که خودش هنرمند و روان‌کاو است، از نظریۀ روان‌کاوی برای روشن‌کردن مسائل بنیادینی چون منشأ ایده‌های جدید و حالت ذهنی هنرمند حین کار استفاده می‌کند. نویسنده با تکیه بر مصاحبه با 33 هنرمند حرفه‌ای که از تجربۀ خود هنگام خلق آثار هنری جدید صحبت می‌کنند و همچنین روش کار هنری خودش، مسیر فرایند خلاقه را از نخستین جرقه‌ها یا «پیش‌ادراک» هنرمند تا تکمیل اثر و عرضۀ عمومی آن پی می‌گیرد. او با استفاده از نظریۀ روان‌کاوی، به‌ویژه آثار دونالد وینیکات، ماریون میلنر و کریستوفر بولاس فرایند ذهنی هنرمند را به صورت مجموعه‌ای از مراحل مرتبط و هم‌پوشان نشان می‌دهد که به صورت حرکتی میان دنیای درونی هنرمند، «واقعیت» بیرونی مشترک و فضاهای بین‌شان جابجا می‌شود.

خلاقیت و تخیل مدت‌ها موضوع مورد علاقۀ روان‌کاوان مستقل انجمن بریتانیا بوده است و اگرچه نظرات آنها اغلب الهام‌بخش بوده، هیچ نظریۀ منسجمی دربارۀ آفرینش هنری از نوشته‌های آنان به دست نیامده است. برای مثال اثر وینیکات اگرچه فضای مفهومی بسیار جدیدی برای تفکر دربارۀ هنر ترسیم می‌کند، روی ابعاد خاص آن به‌خوبی کار نشده است. سیستم مفهوم بسته با روش فکری وینیکات در تضاد بود و او بر خلاف فروید، هرگز تلاش نکرد تا ایده‌هایش را به شکل نظریه‌ای کامل درآورد. نوشتۀ وینیکات دربارۀ خلاقیت شاهدی بر این مدعاست؛ اگرچه او بر خلاف ملانی کلاین بر نقش حیاتی پذیرش مادرانه در رشد نوزاد تأکید دارد و ریشه‌‌های خلاقیت را در این رابطۀ تطابق‌پذیر بررسی کرده است، هرگز به طور مستقل نظریه‌ای دربارۀ هنر ارائه نکرده است. او مسیر خلاقیت ابتدایی نوزارد تا پدیده‌های انتقالی و بازی‌های کودکانه تا مفهوم خلاقیت در بزرگ‌سالی پی گرفته است؛ اما به موجود زندۀ خلاق بیشتر به عنوان پتانسیلی جهانی توجه داشته است تا رشد و پیشرفت حوزۀ مشخصی مثل هنر.

نویسندۀ این کتاب هم هنرمند است و هم روان‌درمانگر تحلیلی؛ موقعیت منحصربه‌فردی که منبع تغذیۀ رویکرد اوست. پاتریشیا به عنوان یک هنرمند و با استفاده از تجربیات خود و تجربۀ هنرمندان حرفه‌ای دیگری که با آنها مصاحبه کرده است، پدیدارشناسی آفرینش هنری را بررسی می‌کند تا خواننده را به درون تجربۀ خلاقانه رهنمون شود. او نشان می‌دهد هنرمند بودن چگونه است و اجازه می‌دهد خواننده نگای به فرایند خلاقه از نقطۀ آغازین «شهود» یا «پیش‌ادراک» تا تبدیل تدریجی آن به شکل مادی بیندازد. او به خواننده امکان می‌دهد در دشواری‌های ورود به تفکر خلاق، رضایت‌مندی حاصل از آفرینش و دلسردی‌هایی که طی این مسیر تعدیل می‌شود، با او شریک شود. او سپس از این مواد خام، درون‌مایۀ تکراری را بیرون می‌کشد و به عنوان روان‌کاو ناظر، آنها را در پرتوی ایده‌های روان‌کاوی معاصر بررسی می‌کند. رویکرد او تا حد زیادی بر نظریات دونالد وینیکات، ماریون میلنر و کریستوفر بولاس متکی است؛ اما از منابع غیرتحلیلی، به‌ویژه آثار آنتون ارنسوایک و سوزان لنگر نیز بهره برده است.

این کتاب با ارائۀ گزارشی از مسیر کامل فرایند ذهنی هنرمند که بر مبنای شواهد ارائه‌شده از سوی خود هنرمندان بوده است، شکاف مهمی را در نظریۀ روان‌کاوی هنر پر می‌کند. این کتاب برای هنرمندانی که به دنبال درک بهتر فرایند خلاقۀ ذهن هستند، روان‌کاوان و روان‌درمانگرانی که به کار بالینی می‌پردازند و هر فرد دیگری که در پی مطالعۀ فرایند خلاقه باشد، مفید است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشتی دربارۀ کتاب

سخن مترجم

دربارۀ کتاب

پیش‌گفتار

سپاس‌گزاری

مقدمه

1. پیش‌ادراک

2. آماده‌سازی، پژوهش و تکوین

3. آشکارسازی و ایده

4. کار با مدیوم

5. وضعیت ذهنی هنرمند

6. بازی و بازی کردن

7. خلاقیت، پرخاشگری و ویرانگری

8. فضاها و قاب‌ها

9. قاب درونی هنرمند

10. به سوی دنیای بیرون

11. درون‌مایه‌های مکرر

پس‌نوشت

ضمیمه: آرشیو مصاحبه‌ها

شرحی بر چند اصطلاح

واژه‌نامه (فارسی ـ انگلیسی)

واژه‌نامه (انگلیسی ـ فارسی)

کتابنامه

فهرست نام‌ها