معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

قرآن، الکتاب، الفرقان، النور، الهدی، الرحمة، الشفاء، المبین، الموعظة، البشیر و النذیر، ضمن آنکه از منظر جدیدی به جهان و انسان نگریست و قرائت تازه‌ای از انسان و جهان عرضه نمود، چنان نوشتاری را بنیاد نهاد که هم در سطح شناختی، پیوند جامعه با جاهلیت را گسست و هم از لحاظ شکل بیانی، زمینه‌ساز گذار از گفتار بنیادی به نوشتار بنیادی و از فرهنگ بدیهه و ارتجال به فرهنگ تفکر و تأمل بود. تا حدودی قرآن از سیطرۀ فرهنگی شعری که دیوان عرب خوانده می‌شود کاست.

متن قرآنی که در طول بیست‌وسه سال به تناوب نازل شد، به پرسش‌هایی دربارۀ هستی و اخلاق و سرنوشت، در فرم و شکل زیبایی ـ هنری پاسخ می‌دهد؛ از این‌رو می‌توان آن را متن زبانی توصیف کرد؛ یعنی برای فهم آن در درجۀ نخست، ناگزیر باید زبانش را نیک دریافت و این زبان، لغات و ترکیبات صرف نیست، بلکه دربرگیرندۀ رؤیای خاصی از انسان و زندگی و هستی است. این فرم هنری زیبا در نگارشی تجسم یافت که عرب را شگفت‌زده کرد، به گونه‌ای که همگی در بی‌نظیری و نادربودن آن هم‌رأی شدند.

نظم و ترتیب سوره‌های قرآن، به استثنای سورۀ فاتحه در این کتاب، مبتنی بر مصحف امام جعفر صادق (ع) است. در هر سوره به مهم‌ترین روایات دربارۀ آن سوره یا برخی آیات آن از آنچه به اسباب نزول معروف است، بسنده شده است. این روایت‌ها به فهم سوره و آیات مدد می‌رساند، از رهگذر تاریخ نزول سوره یا شرایط نزول آنها. ترجمۀ روانی از هر سوره با تکیه بر ترجمۀ رشیدالدین میبدی آورده شده است. ضمن رعایت ترتیب نزول قرآن، تلاش شده حداقل تطابق نسبی میان فرآیند تنزیل و فرآیند دعوت برقرار شود. در بخش «دَریافتن قرآن و دُریافتن» از رویکرد تفسیری و تأویلی که به هرمنوتیک کلاسیک نزدیک است، سخن رفته است.

فرآیند تنزیل قرآن و جریان دعوت طی دو دورۀ مکی و مدنی انجام پذیرفت. در دورۀ نخست بعثت که حدود ده سال به طول انجامید، سوره‌های مکی در شش مرحله به این ترتیب نازل شد: نبوت، ربوبیت، الوهیت؛ در مبحث جزا و جلوه‌های قیامت؛ ابطال شرک و نکوهش عبادت بت‌ها؛ آشکارکردن دعوت و ارتباط با قبایل؛ محاصره در شعب ابی‌طالب و مهاجرت به حبشه؛ پیشامهاجرت به مدینه. در بخش اول شرح اسباب نزول سوره‌های مکی آمده است.

قرآن مدنی شامل سوره‌هایی می‌شود که بعد از هجرت پیامبر اکرم به مدینه نازل شد؛ خواه این سوره‌ها در داخل مدینه نازل شده باشد یا بیرون از آن. در بخش دوم این کتاب، شرح اسباب نزول این سوره‌ها، یعنی سوره‌های مدنی آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

سرسخن

دیباچه

دَریافتن قرآن و دُریافتن

شرح اسباب نزول سوره‌های مکی

شرح اسباب نزول سوره‌های مدنی

منابع و مآخذ

نمایه