معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

سرزمین پهناور ایران در طول تاریخ دیرپای خود، زبان‌ها و گویش‌های پرشماری داشته است که بسیاری از آنها اکنون گویشوری ندارد و از میان رفته است و تنها از روی نوشته‌های بازمانده بر سنگ، فلز، چوب، دیوار، پوست و .... به خط‌ها و زبان‌های مختلف به وجود آنها می‌توان پی برد. از میان همۀ زبان‌ها و گویش‌های کهن، زبان فارسی با گویندگان پرشمار خود به عنوان زبان رسمی و گویش‌های متنوع آن به همت سخنوران، نویسندگان و گویشوران آن بر جای مانده و آثار ارزشمند ادبی و علمی که حاصل کوشش متفکران ایرانی است، به آن نوشته شده و برترین عامل پیوند اقوام گوناگون و سند افتخار ملی و هویت‌بخش ایران و ایرانی به شمار می‌رود.

گویش‌های ایرانی در شهرها و روستاهای ایران و کشورهای هم‌جوار سده‌های متمادی را درنوردیده و میراث پربار فرهنگی و فکری مردم را در درازای تاریخ پاییده است. این گویش‌ها در حفظ واژه‌های کهن و ویژگی‌های دستوری از زبان‌های رسمی محافظه‌کارترند و راویان راستین اندیشه‌ها و پندارهای عامۀ مردم و نسل‌های پیشین‌اند که امروزه با گسترش رسانه‌های همگانی و ارتباط‌های آسان میان شهرها و کشورها و توسعۀ مدارس و اقبال به آموختن زبان‌های دیگر و ... در معرض زوال و خاموشی‌اند و بیم آن است که در آینده‌ای نه‌چندان دور به فراموشی سپرده شوند یا اینکه بسی از ویژگی‌های کهن آن زیر سلطۀ زبان معیار کم‌رنگ و بی‌اثر شود؛ بنابراین ثبت و حفظ گویش‌ها در بعد واژه‌ها، دستور زبان، مکالمه‌های روزانه، داستان‌ها، مثل‌ها و اصطلاحات محلی خاص پیشه‌ها ضرورتی انکارناپذیر است.

زبان گیلکی از زبان‌های پرگویندۀ ایرانی و از دستۀ زبان‌های حاشیۀ دریای کاسپین و از شاخۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو غربی است. گروهی از پژوهشگران ریشه و پیشینۀ زبان‌های کرانۀ خزر، به‌ویژه گیلکی را مرتبط با زبان پارتی می‌دانند. زبان گیلکی گونه‌ها و لهجه‌های بسیاری دارد که در ویژگی‌های بنیادین زبان گیلکی کاملاً همسان هستند. از دید ساختاری نیز تفاوت زیادی بین گونه‌های این زبان نیست؛ اما اختلاف آوایی و واژگانی گاه بسیاری میان این گونه‌ها برقرار است، گرچه مانع درک متقابل گویندگان آن نمی‌شود. بیشتر گونه‌های زبان گیلکی با گونۀ کناری خود ساخت و شکل و ویژگی‌های یکسان دارند و درکی متقابل بین گویشوران هم‌جوار و همسایه برقرار است.

در گونه‌های گیلکی شرقی که در این کتاب بدان پرداخته شده، کم‌کوشی به نحوی برجسته رایج است و سبب حذف آواها، به‌ویژه در جایگاه پایانی شده است. از منظر تاریخی حذف‌های آوایی گوناگونی در این گونه‌ها روی داده و سبب به‌وجودآمدن واکه‌های مرکب گوناگونی شده است. همچنین در پی اصل کم‌کوشی واکه‌ها عموماً کوتاه‌تر تلفظ می‌شوند. برخلاف بسیاری از گویش‌های مرکزی که حذف آوایی سبب کشش واکۀ پیش از خود می‌شود، در گیلکی این کشش به‌ندرت روی می‌دهد و عموماً سبب کوتاه‌ترشدن واکۀ پیش از خود می‌شود.

این کتاب مجموعه‌ای است از گویش‌های شرق گیلان (آستانۀ اشرفیه، املش، چابکسر، سیاهکل، رودسر، لاهیجان، لنگرود) از خانوادۀ زبان گیلکی و زبان‌های حاشیۀ دریای کاسپین و دامنۀ البرز. در بیشتر مناطق انتخاب‌شدۀ این کتاب، هر دو گونۀ زبان گیلکی یعنی جلگه‌ای و گالشی وجود دارد و ضبط هر دو گونه موردنظر بوده است. این مجموعه نخستین مجموعۀ زبان گیلکی است که در فرهنگستان زبان و ادب فارسی تدوین و چاپ شده و در جلدهای بعدی دیگر گویش‌ها و گونه‌های زبان گیلکی شامل مجموعۀ گویش‌های غرب گیلان، مجموعۀ گویش‌های جنوب گیلان و گویش دیلمان جداگانه و با شکل جدیدی بررسی خواهد شد. این مجموعه در سه بخش آواشناسی، ساخت‌واژه و نحو، زبان گیلکی شرقی را بر اساس پیکرۀ گردآوری‌شده در پژوهش میدانی، بررسی و توصیف می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ گروه

نام گویشوران

سپاسگزاری

پیش‌گفتار

معرفی مناطق مورد مطالعه

جدول نشانه‌های آوایی

نکات آوایی و دستوری گویش‌های شرق گیلان

فصل اول: آواشناسی

فصل دوم: ساخت‌واژه یا صرف

فصل سوم: نحو

فصل چهارم: واژه‌نامۀ موضوعی

نمایۀ واژه‌نامه

کتاب‌نامه