معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

تأثیر زبان و ادب عرب بر زبان و ادب فارسی شگرف و انکارناپذیر است و می‌توان آن را آثار گران‌سنگ نظم و نثر کهن فارسی آشکارا ملاحظه کرد. سعدی یکی از خالقان این آثار بوده است که نه‌تنها فارسی‌زبانان او را شاعری فحل می‌دانند، بلکه در میان عرب‌زبانان نیز به سخن‌دانی شهره است. تسلط سعدی بر زبان و شعر عرب ایجاب می‌کند که در بررسی آثار او، به علوم ادبی عرب توجه بسیاری شود. هدف نگارنده از نوشتن این کتاب اهمیت این علوم در تصحیح اشعار عربی در متون فارسی بوده است.

در گلستان سعدی ابیاتی به عربی وجود دارد که تقریباًَ همۀ آنها از نظر وزن و قافیه، تابع قواعد عروض و قافیل عرب است؛ اما تقریباً تمامی مصححان فارسی‌زبان در تصحیح و بررسی این ابیات، از قواعد عروض فارسی پیروی کرده‌اند و این امر خود سبب ایجاد ایرادهایی در ضبط شده است. در این کتاب به بررسی تصحیحات ابیات عربی گلستان در چهارده نسخه، اعم از تصحیح، ترجمه و شرح‌های ان پرداخته شده و ضبط‌های صحیح ابیات معرفی شده، ایرادهای ضبط‌های نادرست نیز بیان گردیده است. در بررسی ضبط این ابیات، نویسنده بر قواعد عروض و قافیۀ عرب تأکید داشته است؛ اما گاهی به مسائل مربوط به قواعد صرف و نحو نیز پرداخته است.

بخش از فصل اول این کتاب که به بررسی تصحیحات ابیات عربی گلستان اختصاص دارد، پیش از این به صورت مقاله در مجلۀ «نامۀ فرهنگستان» چاپ شده بود. در آن مقاله نویسنده به بررسی تصحیحات پانزده بیت عربی در گلستان پرداخته بود؛ اما در این کتاب افزون بر بررسی تصحیحات کل ابیات عربی گلستان، با جزئیاتی بیشتر به مقایسۀ روش مصححان با متون مصنوع با روش مصححان گلستان نیز پرداخته شده است.

در بخش دوم کتاب، به بررسی و تصحیح ابیات و مصاریع عربی در سه متن مصنوع مصحَّح، یعنی کلیله و دمنه به تصحیح مجتبی مینوی، نفثة المصدور به تصحیح امیرحسن یزدگردی و تاریخ جهانگشای جوینی به تصحیح محمد قزوینی پرداخته شده و ضبط‌هایی معرفی گردیده که نشان‌دهندۀ آگاهی مصححان بر قواعد عروض و قافیۀ عرب بوده است. همچنین در مواردی که ایرادی در تصحیح وجود داشته، آن توضیح داده شده است.

در این کتاب در بخش مربوط به ابیات گلستان، فقط ابیاتی بررسی شده که در همۀ آنها دست‌کم در یکی از ضبط‌ها ایرادی وجود دارد و از بررسی ابیاتی که در هر چهارده نسخه به شکلی صحیح ضبط شده‌اند، خودداری شده است. در این معنا 34 بیت بررسی شده است. بر اساس بررسی ایرادهای مصححان در تصحیح ابیات عربی گلستان، می‌توان ایرادهای آنان را در چهار دسته طبقه‌بندی کرد: تنوین قافیه، توجه‌نکردن به ضرورت‌های شعری عرب، توجه‌نکردن به اصول عروض عرب در چینش مصاریع، و اعمال برخی قواعد عروض فارسی به ابیات. در بخش دوم این چهار ایراد کلی در تصحیح سه متن مصنوع پیش‌گفته بررسی شده و نشان داده شده که ضبط‌های مصححان این متون تقریباً عاری از این چهار ایراد است و اگر در هر یک از آثار بررسی‌شده ایرادی از این قبیل یافت شود، در مقابل کل ابیات عربی آن اثر ناچیز است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

بخش نخست: بررسی ابیات گلستان سعدی

بخش دوم: بررسی ابیات متون مصنوع

ابیات کلیله و دمنه به تصحیح مجتبی مینوی (1384)

ابیات نفثة المصدور به تصحیح امیرحسن یزدگردی (1396)

ابیات تاریخ جهانگشای جوینی به تصحیح محمد قزوینی (جلد اول، 1911)

ابیات تاریخ جهانگشای جوینی به تصحیح محمد قزوینی (جلد دوم، 1916)

ابیات تاریخ جهانگشای جوینی به تصحیح محمد قزوینی (جلد سوم، 1937)

منابع