معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

یکی از وجوه شاخص جنگ ایران ـ عراق، در واقع به جایگاهی بازمی‌گردد که سینما در این جنگ به خود اختصاص داده است. پیش از همه این نکته حائز اهمیت است که اعلان غیررسمی این جنگ در عراق با شروع تولید فیلم سینمایی عظیمی صورت گرفت که صدام حسین به صلاح ابوسیف ـ سینماگر بزرگ مصری ـ در سال 1358 سفارش داد. فیلم «القادسیه 2» باید فتوحات درخشان اعراب را نشان می‌داد که در سال 636 م. امپراتوری ساسانی را در سرزمین پارس سرنگون کرد. صدام حسین با این فیلم، سناریوی خود را برای جنگی که در تدارکش بود، دیکته می‌کرد و با اعلان پیشاپیش پیروزی خود به زعم خود، دشمنی مضحک و منحط را از صفحۀ تاریخ پاک می‌کرد و نام خود را میان قهرمانان فتوحات جا می‌زد.

این پژوهش به سبب اختلاف منظر، افق‌های گسترده‌ای را پیش روی پژوهشگران حوزه‌های تاریخ سینمای مستند در ایران و به طور مشخص تاریخ سینمای دفاع مقدس و آوینی‌پژوهان خواهد گشود؛ چراکه به سینمای آوینی از دریچه‌ای فطری می‌نگرد؛ بی‌آنکه از سینما بودن آن غافل شود یا وجه تبلیغاتی و عقیدتی اثر، وجه سینمایی آن را انکار کند. بازخوانی «اثر» آوینی در دل سینمای مستند ایران و جهان و نشان دادن خصلت‌های شاخص و مکانت منحصربه‌فرد از ویژگی‌های نگاه نویسنده است.

در واقع این کتاب ترجمۀ بخشی از یک پژوهش است دربارۀ جنگ ایران و عراق و شیوه‌ای که فیلم‌برداران و کارگردانان ایرانی در طی هشت سال جنگ، برای فیلم‌برداری و روایت آن به کار گرفته‌اند. کتاب برای مخاطبی غیرایرانی (مشخصاً فرانسوی‌زبان) نوشته شده که این جنگ و فیلم‌های مرتبط با آن برایش ناشناخته است و پژوهشگری آن را نگاشته که ایرانی نیست، تجربۀ جنگ نداشته و با جنگ به طور مستقیم مواجه و درگیر نشده است. بنابراین مجموعۀ فیلم‌های ایرانی در چارچوبی کلی بررسی شده و در باب تصاویر بومی جنگ در زمان وقوع بحران (اعم از انقلاب یا جنگ) از آغاز قرن بیستم تا امروز تأمل شده است.

افزون بر این، این کتاب با وجود معرفی خلاقیت و نوآوری سینمای داستانی جنگ هم‌زمان با وقوع آن (امری که در تاریخ سینما بسیار نادر است)، بیشتر به فیلم‌های مستند اختصاص دارد. بدین ترتیب این مطالعۀ بافت‌محور به آن چشم‌انداز سینمایی می‌پردازد که «اثر» مرتضی آوینی در آن جای خواهد گرفت. این پژوهش از انقلاب 1357 آغاز می‌شود؛ یعنی زمانی که سینمای مستند ایران با ظرافت فراوان مسئلۀ ثبت و ضبط رویدادی تاریخی را درست در زمان بحران مطرح کرد. سرمنشأ فیلم‌های آوینی و گروه فیلم‌بردارانش این رویداد انقلابی و مسئلۀ اساسی سینمایی، یعنی فیلم‌گرفتن «در زمان بحران» است که شکل کامل‌شدۀ آن بعدها در جنگ به کار گرفته می‌شود.

این کتاب می‌کوشد با پژوهش در محتوای این فیلم‌ها و با نظرداشت شرایط ساخت آنها از زمان تصویربرداری تا تفسیر بافاصله از رویداد، نشان دهد چگونه این فیلم‌ها منبعی گرانبها برای مشارکت در تاریخ‌نگاری این جنگ و تاریخ جهانی سینمای جنگ محسوب می‌شوند.

فهرست مطالب کتاب:

سپاس‌نامه

یادداشت ناشر

یادداشت مترجم

درآمد

فصل اول: جنگ به روایت سینمای داستانی

بخش اول: سینمای جنگی تأثیرپذیرفته

بخش دوم: سینمای دفاع مقدس: آفرینش ژانری ملی

بخش سوم: شهیدان و جنازه‌ها

بخش چهارم: تخیل سینمایی در طول جنگ

فصل دوم: انقلاب در نگاه: چیز دیگری را دگرگونه فیلم گرفتن

بخش اول: نوگرایی سینمایی در بوتۀ آزمون انقلابی

بخش دوم: «جهادِ» نگاه

فصل سوم: فیلم‌های مرتضی آوینی از جبهۀ جنگ

بخش اول: روشی برای فیلم‌برداری در بوتۀ آزمون جنگ

بخش دوم: انسان‌شناسی بصری جبهه

بخش سوم: بازتاب‌های بصری جنگ جهانی اول (1914 ـ 1918)

بخش چهارم: تصاویر حذفی

فصل چهارم: در میانۀ امر مرئی و امر نامرئی: مستند جنگی به مثابۀ مناسک عرفانی

بخش اول: تأثیر عرفان شیعه: چند نشانه

بخش دوم: ارجاعات عرفانی آشکار در مستندهای جنگی

بخش سوم: «تأویل سینمایی» یا وقتی میزانسن به سوی خداوند هدایت می‌کند

بخش چهارم: سینمایی متفاوت: مدرن و عارفانه

نتیجه‌گیری

فیلم‌شناسی

منابع

اعلام