معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

ادبیات مهاجرت ایران بخش زندۀ ادبیات معاصر است و بی‌توجه به آن نمی‌توان از ادبیات مدرن ایران سخن به میان آورد. به گواه برخی نویسندگان و ادیبان ایرانی که تجربۀ زندگی در خارج از ایران را دارند، مهم‌ترین مسائلی که می‌باید نسبت به آنها عمیقاً اندیشید، مسئلۀ رویارویی سنت ایرانی با تجدد و مدرنیتۀ جهانی است. این صورت کلی مسئله‌ای است که تقریباً از آغاز دورۀ تاریخی صفوی، ایران و جهان ایرانی با آن روبرو و همچنان سر در گریبان است. این رویارویی را می‌توان در مقیاس عام و خاص مرور کرد. حیاتی‌ترین مسائل معاصر ایرانیان که به گونه‌ای در آثار ادبی بازتاب یافته‌اند، این مسائل هستند: روبرو شدن با صورت زندگی متجددانه؛ ماندن در گره‌گاه‌های جهان مدرن؛ کلنجاررفتن با ابزار دم‌دستی زندگی روزمره برای ایجاد تغییرات در سازه‌های سنت و بنیادهای آن؛ غافلگیری در سیلاب تجددخواهی.

بخشی از این تکاپو را می‌توان در افق مفهومی ادبیات مدرن ایران و رویکردهای نویسندگان ایران به آنها در این قلمروهای موضوعی دنبال کرد: شعر فارسی، نواندیشی و تجددگرایی در آن؛ ادبیات داستانی و نگاه متجددانه و مدرن‌گرا به مسائل زندگی؛ نمایشنامه‌نویسی با محور موضوعات معمول زندگی؛ چاپ و انتشار کتاب؛ روزنامه‌نگاری و رسانه‌پردازی؛ ترویج جریان‌های انتقادی؛ ترجمۀ آثار ادبی از سایر فرهنگ‌های جهان به منظور گفتمان‌سازی ایران با جهان معاصر. در این قلمروهای مفهومی می‌توان چشم‌اندازی رنگارنگ از ماجراها، حوادث و وقایع را در ادبیات ایران دنبال نمود.

در نگاهی کلی می‌توان پنج قلمرو مفهومی را به عنوان اصلی‌ترین مؤلفه‌های ادبیات مهاجرت ایران برشمرد: چیستی تجدد و مدرنیته؛ پرسش از هویت فردی و جمعی انسان معاصر ایرانی؛ بررسی قلمرو حقوق فردی و اجتماعی؛ مسئله‌شناسی فرهنگ عمومی؛ جایگاه اندیشۀ بومی متفکران ایران در نظام جهانی اندیشه، فرهنگ و ادبیات.

برخی منابع و مآخذ، مهاجرت زرتشتیان را نخستین موج بزرگ مهاجرت ایرانیان می‌داند. موج دوم مهاجرت گسترده از ایران، نتیجۀ حملۀ مغول به ایران معرفی می‌شود. پس از آن، آغاز استیلای خاندان صفویه به عنوان نخستین دولت شیعه در ایران موج سوم مهاجرت‌ها را شکل می‌دهد. در این دوره ضمن برآمدن موج مهاجرت شاعران و اهل اندیشۀ ادب ایران به هند، با مهاجرت و ورود علمای جبل عامل به ایران نیز روبرو هستیم.

عمده‌ترین دلایل مهاجرت نویسندگان ایران را می‌توان تابع این عوامل دانست: عوامل ایدئولوژیک مذهبی، عوامل سیاسی و اجتماعی، محرک‌های فرهنگی حاصل از تفاوت‌های ایدئولوژیک موجود، عوامل اقتصادی و تجاری و سایر عوامل. این پنج گروه بزرگ دربردارندۀ مجموعۀ عواملی هستند که مهاجرت نویسندگان ایران در ادوار مختلف را شکل می‌دهند.

شیوۀ نویسنده در این کتاب، متکی بر مطالعات کتابخانه‌ای و مصاحبۀ مکتوب بوده و در جمع‌بندی به موضوعات و ساختار آثار ادبی «بومی» و برخوردار از «استقلال مفهوم» نویسندۀ ایرانی اعم از شاعر، داستان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، نقدنویس و نویسندۀ مباحث تئوریک نقد ادبی تکیه شده است. صورت تفصیلی این بخش از پژوهش در این محورها قابل مطالعه است: چشم‌انداز مفهومی و مسئله‌شناسی ادبیات مهاجرت، جغرافیای فرهنگی ادبیات مهاجرت، گونه‌شناسی تولیدات ادبی، آسیب‌شناسی ادبیات مهاجرت. بنابراین فصل اول کتاب به مباحثی دربارۀ ادبیات مهاجرت ایرانیان اختصاص یافته و در فصل دوم گفتگوهایی با نویسندگان، شاعران، منتقدان، نمایشنامه‌نویسان و .... پیرامون ادبیات مهاجرت صورت گرفته است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: جستارهایی پیرامون ادبیات مهاجرت ایران

1. ضرورت تهیۀ آرشیو آثار

2. حیات اندیشۀ ایرانی در قلمرو فرهنگ عمومی جهان

3. نظریۀ گفتمانی و ادبیات مهاجرت

4. قلمرو حیات زبان

5. نظرگاه‌های فلسفی در ادبیات ایرانیان خارج از کشور

6. بینش فلسفی در ادبیات مهاجرت ایران

7. غربت‌زدگی در آلاچیق‌های سکوت

8. گسست معرفتی در ادبیات مهاجرت

9. پرتاب‌شدن به جهان غربت

10. ادبیات در برزخ و نویسندگان فرهنگ‌ساز

11. پرسشگری و نواندیشی

12. ادوار مهاجرت نویسندگان فرهنگ‌ساز

13. ادبیاتی با تکیه بر تجربه

14. با کاروان معرفت

15. روشنگری و تحجرستیزی

16. موضوع‌شناسی ادبیات مهاجرت

فصل دوم: گفتگو

ادبیات آوارگی/ یاشار احدصارمی

پیاده‌روی در راهروهای دموکراسی/ رضا اغنمی

کمبود امکانات نشر و توسعه کتاب و مخاطب/ سوزان باغستانی

شکست خط سنت‌ها در درون نویسنده/ کامران بزرگ‌نیا

ادبیات مهاجر؛ جستاری در کیستی نویسنده/ نیلوفر بیضایی

بهترین آثارم را در ایران نوشتم/ شهرنوش پارسی‌پور

نواندیشی در قلمرو وجودشناسی ایرانی/ ملیحه تیره‌گل

رمان امروز ایران در سوئد/ فروغ حاشابیگی

پدیدارشناسی هویت خویش/ منظر حسینی

معنا و تعریف تبعید و ادبیات در تبعید/ نسیم خاکسار

ضرورت شکستن تابوهای بیگانه‌انگاری/ شیرین‌دخت دقیقیان

تابوی جاودانه ما/ قاضی ربیحاوی

نوشتن شکستن دیواره‌های سکوت است/ ایرج رحمانی

ادبیات سرزمین مادری ما است/ مجید روشنگر

زبانی در تبعید/ یدالله رؤیایی

تراژدی نشر ایران/ ناصر زراعتی

پلی میان واژه‌ها تا تنهایی/ علیرضا زرین

به عمر کتابت/ اسد سیف

روح من ایرانی است/ مهستی شاهرخی

زندگی داخل کارت‌پستال/ شهلا شفیق

تصویر زخم/ بهروز شیدا

چراغ همه ما در آن خانه می‌سوزد!/ میرزا آقا عسگری

کالایی شدن ادبیات و فرهنگ/ فهیمه فرسایی

چیزی بیش از خیال/ محمود فلکی

ادبیات و چالش‌های عمیق نویسنده با زندگی/ سرور کسمایی

به هم پیوسته چون زنجیر/ منصور کوشان

باز هوای وطنم/ حسن مکارمی

سنت خاطره‌نویسی نداریم/ پرتو نوری علا

میانه قوس‌های رنگین‌کمان/ مسعود نقره‌کار

ادبیات غیررسمی؛ فروریزی آرمانشهر یادها/ حسین نوش‌آذر

وطن‌محوری ادبیات/ پیمان وهاب‌زاده

فضیلت تأمل در متن/ حورا یاوری