معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

سفرنامه‌ها افزون بر آنکه یکی از انواع ادبی فارسی به شمار می‌روند، دربردارندۀ آگاهی‌های سودمند و یگانه‌ای دربارۀ شهرها و روستاها هستند که جز در این نوع کتاب‌ها، جای دیگری نمی‌توان سراغی از آنها جست. در ارزش و اهمیت سفرنامه‌ها همین بس که به عنوان معتبرترین سندهای اجتماعی و تاریخی مورد استفادۀ کلیۀ پژوهندگان تاریخ اجتماعی، سیاسی و جغرافیای تاریخی قرار می‌گیرد.

سفرنامه‌نویسان که عمدتاً انسان‌های آگاه، دنیادیده و گاهی کارشناس هستند، با نگرشی ژرف و ریزبین به بیان اوضاع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روستاها و شهرهایی که از آن دیدار کرده‌اند، می‌پردازند و در این راه، مأخذی سودمند برای نگارش تاریخ آن جایگاه برجای می‌نهند. یکی از این سفرنامه‌ها، سفرنامۀ فردی فرنگی است که به دستور ناصرالدین شاه در سال 1879 میلادی، مأمور کشیدن سیم تلگراف از تهران تا بوشهر بوده و بنا به گفتۀ زنده‌یاد ایرج افشار «قسمت عمدۀ این رساله به وصف شهرها و مردم اختصاص دارد که بسیار جالب توجه است».

نویسندۀ این سفرنامه فردی جامعه‌شناس، جغرافی‌دان، زمین‌شناس، سیاست‌مدار و نظامی بوده است؛ از این‌رو در این کتاب آگاهی‌های درخور توجهی از اوضاع اجتماعی، اقتصادی، طبیعی و جغرافیایی مسیر خود می‌دهد. در نسخه‌های خطی موجود نام نویسنده آورده نشده است؛ اما مصحح کتاب بعد از بررسی‌های کلیۀ سفرنامه‌های خارجی بر اساس قراین و تاریخ‌های مندرج در آن و سفرنامۀ آلمانی چاپ‌شده با نام «سفر به جنوب ایران، 1879» در شهر برلین، بدین نکته دست یافته که نویسندۀ آن آلبرت هوتوم شیندلر (1846 ـ 1914 م) ایران‌شناس برجستۀ انگلیسی و همان نویسندۀ سفرنامۀ خراسان است و این سفرنامه توسط شخصی دیگر به فارسی تقریباً روان ترجمه شده است.

این کتاب می‌کوشد بر اساس پژوهش‌های انجام شده‌، به این اهداف دست یابد: شناخت تاریخ اجتماعی و فرهنگی برخی از شهرهای جنوب به‌ویژه یزد در دورۀ قاجاریه از طریق تصحیح و شناخت متن سفرنامه؛ آگاهی از ورود ابزار جدید اطلاع‌رسانی به شهرها (به‌ویژه تلگراف) و نحوۀ ارتباط روستاها با شهرها در عصر قاجار؛ اهمیت سوق‌الجیشی ایران در عصر قاجار و دیدگاه بیگانگان نسبت به آن؛ بررسی نقش تلگراف در ایجاد تحول‌های سیاسی و اجتماعی منطقه؛ روابط نهادهای فرهنگی، اجتماعی سیاسی با مردم؛ طرز معیشت و نحوۀ گذران زندگی مردم.

این سفرنامه به واسطۀ نویسندۀ آن آلبرت هوتوم شیندلر که از آگاهان تاریخ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در عصر قاجار است و نیز آگاه به علوم روز زمانۀ خود مانند: گیاه‌شناسی، خاک‌شناسی، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی بوده، کتاب مهمی است و با وجود صفحات محدود، دربردارندۀ ارزش‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فراوانی است. وی در این کتاب نام حدود 500 شهر و آبادی و روستا را می‌آورد. اشاره به نام 122 نفر از بزرگان سیاسی، تاریخی، دینی و اجتماعی و 42 گروه و ایل و طایفه دارد. نام و مشخصات حدود 440 اثر تاریخی، جغرافیایی و ... در آن آمده و از همه مهم‌تر دومین کتابی است که به طور مستند به نحوۀ ورود تلگراف به ایران به‌ویژه در مناطق مرکزی و جنوبی و نحوۀ برخورد مردمان این مناطق با این پدیدۀ نوظهور دارد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

پیش‌درآمد

دیباچه

درآمدی بر سفر به جنوب ایران

متن سفر به جنوب ایران

واژه‌نامۀ متن سفرنامه

توضیح اعلام انسانی متن سفرنامه

کتابنامه

پیوست‌ها:

ترجمۀ سفر به جنوب ایران 1879 (بخش استان یزد)

نمونۀ چاپ به زبان آلمانی

پیشینۀ تلگراف در جهان و ایران

نام‌نامۀ انسانی متن سفرنامه

نام‌نامۀ جغرافیایی متن سفرنامه

تصاویر

کارنامۀ آثار حسین مسرت