معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

یکی از دوران‌های پرحادثۀ تاریخ ایران بر حسب بازۀ زمانی، دورۀ تاریخی حد فاصل کودتای 28 مرداد 32 تا بهمن 57 است. در این دوران از طرفی کمونیست‌ها و توده‌ای‌ها فعالیت بیشتری داشتند و از طرف دیگر، نهضت آزادی و آزادی‌خواهان و از طرف دیگر اصول‌گرایان اسلامی برای براندازی نظام مستبد حکومتی محمدرضا پهلوی کوشش می‌کردند. حرکت‌های جنگی نامنظم و چریکی نیز سهم بسزایی در شعله‌ور کردن این آتش داشت. اتفاقاتی چون ملی‌شدن صنعت نفت، نخست‌وزیری دکتر مصدق، لایحۀ کاپیتولاسیون، اصلاحات ارضی، انقلاب سپید، واقعۀ خرداد 42 و .... که سرانجام به پیروزی ملت آزادی‌خواه ایران در بهمن 1357 انجامید؛ از پربسامدترین حوادث آن روزگار به شمار می‌رود و از طرفی دیگر بازار ادبیات آن عصر بازار مکاره‌ای بود که شاعران از غزل و قصیده و چهارپاره و شعر نو گرفته تا شعر سپید و منثور می‌سرودند و مکاتب ادبی نیز تحت تأثیر اروپا به‌ویژه کشور فرانسه در ایران رونق بیشتری گرفت. شعر در این دوره نیز به ابزار مبارزه تبدیل شده بود؛ از این‌رو شاعران این دوره را باید برحسب شیوه‌ها و مقاصد سیاسی ـ اجتماعی‌شان تقسیم‌بندی کرد.

شاعران در این برهۀ زم انی به صورت فوق‌العاده‌ای اما نه دیگر به شیوۀ عشقی و نسیم شمال، بلکه با زبان سمبلیک و رمانتیسم و گاه روشن و بی‌پرده چه در قالب فردی و اجتماعی به بررسی دردهای خود می‌پردازند که به جز پاره‌ای از اشعار اروتیک و اصول‌گرایان و نوادری چون منوچهر آتشی و سیاوش کسرایی بیشتر این فضا سرشار از یأس و ناامیدی است؛ زیرا شعر آینۀ تمام‌نمای روزگار است و این حوادث سیاسی و اجتماعی است که شاعران را به این طرز تفکر سوق می‌دهد.

در بازۀ زمانی 1332 تا 1357 سه رویداد مهم تاریخی، تأثیر بسزایی در روحیۀ یأس و امید شاعران و جریانات ادبی آن عصر داشته است. رویداد اول، کودتای 28 مرداد است که فضای یأس و عجیبی را بین شاعران، از جمله نیما، اخوان، ابتهاج و ... ایجاد کرد؛ اما منوچهر آتشی، سیاوش کسرایی و به‌آذین مشعل‌داران امید در این دوره بودند. از طرفی فضای شکست بعد از کودتا، سبب شد تا شاعران به مشروبات الکلی و مواد مخدر پناه ببرند و از سویی دیگر فضای یأس‌آلود آن سال‌ها به عنوان یکی از عوامل مؤثر، سبب شد تا نوعی ادبیات جدید با عنوان اروتیک (نوتغزلی) پدید آید که پربسامدترین درون‌مایۀ اینگونه اشعار، عشق‌های سطحی و توصیف‌ زیبایی‌های ظاهری معشوق و ستایش میخانه است.

دومین حادثه، قیام سیاهکل بود که گروهی افراد با طیف آراء متفاوت دست به نبرد مسلحانه زدند. این جریان روح خفتۀ شارعان این عصر را که به افیون پناه برده بودند، از خواب بیدار و امیدوار کرد. شاعران منادی جنگ‌های کمونیستی شدند و گروهی از آنان خود نیز در جنگ‌های چریکی شرکت کردند؛ حتی تعدادی از آنان چون مرضیه اسکویی کشته شدند. این حادثه افزون بر ایجاد روحیۀ امید در شاعران، باعث به وجود آمدن نوعی ادبیات جدید به نام ادبیات چریکی شد. شعر این گروه، وصف دریا و صخره و شقایق و صحنه‌های اعدام و شکنجه و هدف شاعران نیز ترغیب مردم به مبارزۀ مسلحانه بود. شاملو، آتشی، سیاوش کسرایی، فروغ فرخزاد و سعید سلطان‌پور از چهره‌های سرشناس این گروه هستند. حادثۀ تاریخی سوم تأثیرگذار بر روحیۀ شاعران و جریانات ادبی، واقعۀ 15 خرداد 1342 بود. این واقعه باعث شد تا روحیۀ امید در شعر این دوره و به تبع آن در روح شاعران اوج گیرد. نمایندۀ ادبی این جریان، محمدحسین بهجتی «شفق» بود و این جریان سیاسی ـ ادبی تا جایی پیش رفت که یک جریان تازۀ ادبی را با عنوان ادبیات پایداری مذهبی و اصول‌گرا پ‌ریزی کرد.

نویسنده در این کتاب بعد از مروری بر تاریخ 25سالۀ این دوره و معرفی کلیات علمی یأس و امید و تعریف و عوامل پیدایی آن به تقسیم‌بندی شاعران برحسب افکار آنها پرداخته شده است. سپس یأس و امید به دو دستۀ اجتماعی و فردی تقسیم شده و پس از مباحثی دربارۀ میزان تأثیرپذیری فرد از اجتماع و اجتماع از فرد، عوامل آن بررسی شده و پس از ارائۀ نمونه‌ها و شواهد، تمام آثار شاعران از جنبۀ یأس و امید بررسی و با نمودارها و آمار این درصدها در میان شاعران استخراج و تحلیل شده است.

فهرست مطالب کتاب:

تشکر و قدردانی

چکیده

پیش‌درآمد

فصل اول: مقدمات

فصل دوم: کلیات

فصل سوم: بررسی روحیۀ یأس و امید در شعر شاعران پایداری از کودتای 28 مرداد 1332 تا انقلاب شکوهمند اسلامی در بهمن 1357 (عصر پهلوی دوم)

زندگینامۀ نیما یوشیج

زندگینامۀ مهدی اخوان ثالث

زندگینامۀ احمد شاملو

زندگینامۀ فروغ فرخزاد

زندگینامۀ منوچهر آتشی

محمدحسین بهجتی اردکانی

زندگینامۀ حمید سبزواری

زندگینامۀ سهراب سپهری

زندگینامۀ فریدون مشیری

زندگینامۀ نادر نادرپور

مهدی حمیدی شیرازی

محمدحسین بهجت تبریزی شهریار

فصل چهارم: آمارها و نمودارها

منابع و مآخذ