معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

پرداختن به گزاره‌های اخلاقی و آموزش آن، نقش مهمی در ارتقای سطح فرهنگی عمومی داشته و با توجه به هم‌سویی آن با مقولاتی همچون امر به معروف و نهی از منکر و دیگر مبانی دینی، هماره و در ادوار گوناگون مورد توجه سیاست‌گذاران فرهنگی جامعه بوده است. در این کتاب به تصحیح یکی از این قبیل موراد یعنی رسالۀ «مسالک المکارم فی طریق محاسن اخلاق العالم» اثر سیدحسین حسینی ساوجی متخلص به «محنت» پرداخته شده است.

سیدحسین حسینی ساوجی متخلص به «محنت» از علما و دانشمندان علوم دینی در قرن سیزدهم است. دربارۀ زندگی وی اطلاعات چندانی در تذکره‌ها یافت نمی‌شود. به نظر می‌رسد تنها تذکره‌ای که از او نام برده، تذکرۀ شاعران فارسی‌سرا می‌باشد که وی را در جملاتی اندک و انگشت‌شمار معرفی کرده است: «حسینی ساوجی عالم متبحر شیخی‌مسلک و نگارش‌هایش بر طریقت شیخ احمد احسایی است. وی دارای سه اثر به نام‌های لطایف، مسالک المکارم و مجمع البلاغه بوده است. پاره‌ای از اشعارش با تخلص «محنت» در دو کتاب مجمع‌البلاغه و لطایف آمده است».

آنچه می‌توان از آثار محنت ساوجی به دست آورد، این است که او «مجمع البلاغه» را به فتحعلی شاه و فریدون مستوفی الممالک تقدیم نموده است. بنابراین قطعی است که در سال 1242 قمری در قید حیات بوده است.

آنچه از مرور رسالۀ «مسالک المکارم» یا «مجمع البلاغه» برمی‌آید، آن است که او آگاه و عالم به علوم اسلامی بوده و به عنوان یک فرد حرفه‌ای و متخصص با علوم حوزوی و دینی، می‌توان او را یکی از روحانیون طرازاول روزگارش قلمداد نمود.

از جامعیت رسالۀ «مسالک المکارم» در مرور و جمع‌بندی مسائل اعتقادی و اخلاقی برمی‌آید که این کتاب به عنوان یک کتاب درسی اخلاقی، نه برای مبتدیان بلکه برای متوسطین این حوزه نگاشته شده است. بنا بر یافته‌ها می‌توان گفت محنت ساوجی مؤلف این رساله به عنوان مدرس در مدارس دینی شیعه مورد اقبال و توجه بوده است.

این رساله در بیان مکارم و سجایای اخلاقی و ترغیب به کسب آن است که در یک مقدمه در بیان خلافت انسان و اینکه آدم عالم صغیر است و یک مقاله در محاسن اصول اخلاقی و یک خاتمه تنظیم شده است.

سبک نگارش این اثر با توجه به نثری دشوار و آمیخته به واژگان عربی اما با غلبۀ نثر مسجع و مصنوع بر نثر فنی متکلف، از نثر دورۀ نخست قاجاریه است که سعی در گذر از نثر مصنوع متکلف منشیانۀ دورۀ افشاری به سوی آسانی نثر مسجع عارفانه دارد.

تنها نسخۀ موجود از این رساله در بخش نسخه‌های خطی کتابخانۀ مسجد اعظم قم نگهداری می‌شود. تعداد برگ‌های نسخه از برگ (65 ر) از مجموعۀ تا (74 ر) مجموعاً ده برگ و 19 صفحه را دربردارد و کاتب نسخه خود مؤلف است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

شرح زندگانی مصنف

انگاره‌ها از شخصیت مصنف با توجه به قراین و شواهد

مصنف و هنر شاعری

آثار مؤلف

نسخۀ منحصربه‌فرد مسالک المکارم

نام‌های گوناگون برای رسالۀ مسالک المکارم

تقدیم مسالک المکارم به ممدوحی ناشناخته

سبک نگارش مسالک المکارم

مسالک المکارم و ارتباط آن با اراء خواجه نصیرالدین طوسی

عشق مجازی در دیدگاه مصنف

مصنف و شکایت از اوضاع روزگار خویش

روش پژوهش و تصحیح

متن کتاب مسالک المکارم

منابع و مآخذ

نمایه‌ها