معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

تحولات اجتماعی، جنگ‌ها و پادشاهان، به همراه جنبش‌های مذهبی و مردمی، شناسۀ بارزی بر بازنمایی مرگ در آثار شاعران دوره‌های مختلف داشته است. تصویرسازی‌های شاعران از مرگ، توصیفات آنان و بیان عواطف و عقاید خود نسبت به مرگ به‌شدت متأثر از محیط اجتماعی است که در آن نفس کشیده‌اند. برای مثال رفاه و آرامش دورۀ سامانی در برابر بازنمایی مرگ به صورت امری منطقی بدیهی و غیرترسناک به همراه ارزشمندی زندگی و غنیمت دانستن حیات.

این کتاب به مضمون مرگ در ادبیات کهن از بعد از اسلام تا انقلاب مشروطه پرداخته و سپس مرگ در ادبیات معاصر تا قبل از انقلاب اسلامی را مورد مطالعه قرار داده است. بازخوانی مرگ در هر دوره‌ای با نگاهی به تحولات ادبی ـ اجتماعی زمان مورد بحث انجام شده است. مطالعات این بخش بر بستر زمان تاریخی پیش رفته و پس از انتخاب جریان‌های مهم ادبی، افراد انتخاب شده‌اند.

از آنجا که متون ادبی کلاسیک و آثار ادبی فارسی از حیث ماهیت و خاستگاه تفاوت بنیادین دارند و ادبیات گذشتۀ ایران، غالباً شعرمحور است و ادبیات امروز ایران رمان‌محور است، به همین دلیل در بخش اول تمرکز بر روی شاعران است؛ اما در بخش دوم که به ادبیات معاصر ایران پرداخته شده است، تنها دو دهۀ چهل و پنجاه (به دلیل توجه به مضمون مرگ در این دو دهه) در بخش شعر و نثر مورد تحلیل قرار گرفته‌اند.

روش بررسی در هر دو بخش تحلیل محتوا است. در ابتدا زندگی‌نامۀ شاعر و نویسنده با توجه به شرایط اجتماعی زمانه‌اش و با استفاده از منابع مختلف آورده شده و سپس به مضمون مرگ در آثار فرد پرداخته شده است. ساختار این بخش بر اساس سیر تاریخی و روند تکوین آثار ادبی فارسی شکل گرفته است تا تحلیل‌ها و نتایج حاصل سودمندتر و معنی‌دارتر باشد.

در تحلیل متون افزون بر تحلیل درونی متن، به نشانه‌ها و ارجاعات برون‌متنی نیز پرداخته شده است و گاه از داوری‌های تاریخی و نقل‌قول‌ها و مصاحبه‌ها و زندگی‌نامه‌ها و هرآنچه بیرون متن بوده نیز سود برده شده است.

در انتخاب شاعران با توجه به محدودیت در حجم فصل، نمایندگان و چهره‌های صاحب سبک هر دوره انتخاب گردیده و طبعاً از شاعران و نویسندگانی که به مضمون مرگ بی‌توجه یا کم‌توجه بوده‌اند، انتخابی انجام نشده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

* بعد از اسلام تا نیمۀ اول قرن پنجم

رودکی

فردوسی

* نیمۀ دوم قرن پنجم تا پایان قرن ششم

خیام

سنایی

خاقانی

عطار

* قرن هفتم تا پایان قرن نهم

مولوی

سعدی

حافظ

* قرن دهم تا دوازدهم

صائب

* قرن سیزدهم

* ادبیات مشروطه

نسیم شمال

ملک‌الشعرای بهار

فرخی یزدی

عارف قزوینی

میرزادۀ عشقی

جمع‌بندی بخش یک

* ادبیات معاصر ایران

الف) شعر

نیما یوشیج

احمد شاملو

فروغ فرخزاد

مهدی اخوان ثالث

سهراب سپهری

هوشنگ ابتهاج

یدالله رؤیایی

فریدون توللی

ب) داستان

صادق هدایت

غلامحسین ساعدی

بهرام صادقی

جمع‌بندی بخش دو

* فهرست منابع