معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

تقسیمات کشوری ایران در درازای تاریخ آن بر اساس جغرافیای طبیعی استوار بوده است. عوارض جغرافیایی اعم از آبی و خاکی مانند رود، دریاچه، دریا، دره، کوه، پستی و بلندی، دشت، خط‌الرأس، گوناگونی آب و هوا و به تبع آن گوناگونی پوشش گیاهی، جنگل، مرتع و بیابان تقسیمات طبیعی جغرافیایی را پدید می‌آورد. در گسترۀ جغرافیای طبیعی، جغرافیای انسانی شکل می‌گیرد که در گذر زمان، ویژگی‌های فرهنگی و تمدنی نیز می‌یابد و به قانون ایالات و ولایات در هنگام مشروطه و همچنین به قانون تقسیمات کشوری دی 1316 هـ.ش ـ که ایران در درون مرزهای کنونی به ده استان بخش شد ـ می‌رسد. قانون تقسیمات کشوری دی 1316 بدون اشکال نبود، اما اشکالات و مغایرت‌ها در سال‌های پسین برطرف شد.

اما از سال 1336 تا 1392 تقسیمات کشوری ناگهان به راه دیگری رفت. ملاحظات سیاسی، امنیتی بر اصول پیشین تقسیمات کشوری حکمفرما شد. واحدهای تقسیمات کشوری به شکل بی‌رویه، به رده‌های بالاتر رفتند و شمار استان‌ها و به تبع آن شهرستان‌ها، بخش‌ها، شهرها و دهستان‌ها افزایش یافتند. تنها در یک مورد در سال 1352، شش استان نو پدید آمد تا اینکه در سال 1353 شمار استان‌ها به صورت بی‌سابقه یک‌ونیم برابر شد و از 14 به 21 افزایش یافت.

از ضروریات تقسیمات کشوری افزون بر جنبۀ طبیعی، جنبه‌های انسانی و وجود تفاوت‌های نژادی، فرهنگی (زبانی و گویشی، دینی و مذهبی) بین ملت‌ها و بین افراد یک کشور است. ضرورت دیگر اعمال حاکمیت، اداره کردن، مدیریت، برنامه‌ریزی و نحوۀ استفاده از ابزارهای مباحث مذکور از قبیل اختصاص بودجه و .... است.

در این کتاب ابتدا در مقدمه دربارۀ مفاهیم تقسیمات کشوری مطالبی ارائه شده و سپس به کلیات جغرافیای انسانی و سیاسی ایران پرداخته شده است. بررسی تقسیمات کشوری از سال 1316 شمسی تا پایان سال 1392 و همچنین تحلیل و دستاوردهای آن در بخش اصلی کتاب انجام شده است. در پیوست‌های هشت‌گانۀ کتاب اسناد و نقشه‌هایی مربوط به تقسیمات کشوری ایران آورده شده است.

در این کتاب می‌خوانیم که تقسیمات درست، همگرایی، و وارون آن، تقسیمات نادرست می‌تواند واگرایی را به همراه آورد. تقسیمات کشوری را باید به عنوان شناسنامۀ کشور و میراث ناملموس ایران و حتی جهان دانست و باید از ظرفیت‌های تاریخی تقسیمات کشوری بهره برد. در کنار دگرگونی درخور نام‌های جغرافیایی، ناآگاهی فرهنگی که منجر به دگرگونی نادرخور بی‌پشتوانۀ فرهنگی و تاریخی نام‌ها شده، مورد توجه قرار گرفته است. تاریخچۀ برخی ناآرامی‌های اجتماعی منجر به زیان‌های جبران‌ناپذیر جانی و مالی ناشی از دگرگونی نابه‌جا در تقسیمات کشوری، تاریخچۀ دستپاچگی در تصمیم‌گیری‌ها و دست‌به‌دست شدن‌های پی‌درپی واحدهای تقسیمات کشوری گفته شده است. دخالت نابه‌جای اندازه جمعیت، بودجه، سلایق و منافع شخصی، ملاحظات سیاسی و امنیتی، شهرستان‌سازی و استان‌سازی‌های دستوری و مجازی، بی‌هیچ‌گونه پایۀ فرهنگی و جغرافیای تاریخی نکوهش شده است. نگارنده به این نتیجه رسیده است که افزایش ناگهان بهای نفت موسوم به بحران نفتی نقش غیرقابل انکارِ مخربی در تقسیمات کشوری داشته است. در پایان، یک طرح تقسیمات کشوری بر پایه همه جوانب تاریخی، فرهنگی و اجتماعی پیشنهاد داده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

کلیات جغرافیای انسانی و سیاسی ایران

تقسیمات کشوری از سال 1336 ـ 1392 ش

تحلیل و دستاورد

بهره سخن

منابع و مآخذ

پیوست 1: نقشه‌ها و نمودارها

پیوست 2: قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداری

پیوست 3: اصلاح قانون تقسیمات کشور

پیوست 4: قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری 1362 هـ.ش

پیوست 5: سرگذشت برخی دست به دست شدن‌ها در تقسیمات کشوری

پیوست 6: شتاب در شهرستان سازی دستوری پیرو قانون

پیوست 7: نام 100 شهر جهان و پاژنام آنها

پیوست 8: بزرگ و کوچک در نام جاها و جانوران

اعلام