معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

گوشه‌ای از قلمرو زبان فارسی در چند قرن پیش سرزمین‌هایی است که اکنون هندوستان و پاکستان و بنگلادش است. رفت‌وآمد ایرانیان به شهرهای آن منطقه در دوره‌های متعددی رواج داشته و تعدادی از ایرانیان در دستگاه‌های حکومتی و دیوانی سلسله‌های پادشاهی هندوستان و بالطبع در امور تجاری صاحب مقام و مؤثر بوده‌اند. زبان فارسی بی‌گزافه زبان تصوف اسلامی در هندوستان بوده و شعرسرایی به پارسی در آن دیار مقامی والا داشت.

شبه‌قاره نه‌تنها یکی از گسترده‌ترین مخازن نسخ خطی است، بلکه در بلاد آن سرزمین پهناور کتاب‌های زیادی از تألیفات ایرانی به چاپ رسیده است. محققان هندی و مسلمان و همچنین مستشرقینی که از جانب دولت انگلیس در آن بلاد کار می‌کرده‌اند، فهرست‌های متعدد از نسخه‌های خطی تنظیم کرده و کتاب‌هایی برای آموختن فارسی و دستور آن نوشته‌اند.

در صد سال اخیر تحقیق نسبت به ادبیات فارسی در هندوستان و سپس در پاکستان رواج بسیار یافت. محمد نظام‌الدین، هادی حسن، محمد اسحق، سیدحسن، عطا کریم برق، محمدباقر، محمد اسلم خان، کلیم‌الله حسینی از این قبیله‌اند که درگذشته‌اند. پس از جنگ جهانی دوم، دانشگاه تهران با ایجاد شعبه‌ای برای تحصیل دانشجویان خارجی در زمینۀ ادبیات فارسی و تخصیص دادن کمک‌هزینۀ تحصیلی توانست گروهی از مستعدان را بیاورد. دانشمندانی مانند نذیر احمد، امیرحسن عابدی، وزیرالحسن عابدی، شهریار نقوی از جملۀ آنان هستند که هر یک مصدر خدمات مفید در گسترش پژوهش‌های ایران‌شناسی قرار گرفتند.

دکتر عارف نوشاهی پاکستانی نیز یکی از این قبیله است. او از سال 1368 تا 1372 در دانشگاه تهران تلمذ کرد و به دریافت درجۀ دکتری در رشتۀ ادبیات فارسی نائل شد. کوشش او در همۀ سفرها و در تمام مدتی که در ایران بود، بر تحقیق و تجسس علمی مصروف شد. نمونۀ حسن ذوق و قدرت مطالعه و توانایی علمی و پژوهشی او همین مقالاتی است که در این کتاب گردآوری و عرضه شده است.

مقالات این کتاب دربرگیرندۀ تصحیح چهار متن و 23 گفتار در زمینه‌های عرفان، ادبیات فارسی و نسخه‌شناسی است. با توجه به علاقۀ بیشتر نویسنده به نسخه‌های خطی، نسخه‌شناسی و کتاب‌شناسی، بالتبع در این مجموعه بیشترین مقالات از همان منظر ارائه شده است. بخشی از این دفتر دربرگیرندۀ سلسلۀ مقالاتی دربارۀ تأثیرپذیری از آثار نویسندگان و شاعران نامدار ایرانی و آسیای میانه در شبه‌قاره است که نشان‌دهندۀ وسعت اقبال این قشر است. همچنین دو مقاله به آثار خجندیان و هراتیان در شبه‌قاره است که یادآور پیوندهای فرهنگی این دو شهر کهن وارث تمدن با شبه‌قاره است.

فهرست مطالب کتاب:

* یادداشت دفتر

* دربارۀ این دفتر

* متون کهن

افوج الامواج من بحار الاشواق (المکتوب الی القرابه)/ ابوسعید عبدالباقی بن علی بن عبدالحق ملقب به فرید کازرونی در 783 ق

رسالۀ مزارات/ خواجه محمد پارسا بخارایی

التجریب الوافی فی الحبر الصافی (رساله‌ای به فارسی در مرکب‌سازی)/ علی بن حسام‌الدین متقی برهان‌پوری

نعم المعیار والمقیاس فی معرفة مراتب الناس/ علی بن حسام‌الدین متقی برهان‌پوری

* پژوهش‌هایی در متون کهن

رساله در احوال عمر بن دانیال بن سلیمان همدانی

نامه‌های شاه طاهر دکنی

الفتوحات المکیة والفیوضات المدنیة

اسرار الخط

تذکرۀ حدیقۀ هندی

سراج اللغة

* احوال و آثار نویسندگان و شاعران

اشعار نویافتۀ رودکی سمرقندی

نگاهی به احوال و آثار قدرت‌الله بلیغ

آفتاب‌رای لکهنوی و اثر او تذکرۀ ریاض العارفین

* آثار بزرگان قلمرو فارسی و ایران در شبه‌قاره

شاهنامه‌پژوهی در شبه‌قاره

پژوهش‌هایی در آثار سنایی غزنوی در شبه‌قاره

پژوهش‌هایی دربارۀ میرسیدعلی همدانی در پاکستان

معرفی چند نسخۀ خطی دیوان کمال خجندی در شبه‌قاره و ترکیه

جامی و شبه‌قاره

نسخه‌ها و چاپ اشعار محتشم کاشانی در شبه‌قاره

نسخه‌شناسی دیوان بیدل در کتابخانۀ گنج‌بخش، اسلام‌آباد

خجندیان و آثار خجستۀ آنان در پاکستان

هرات‌پژوهی در شبه‌قاره: پیشینه و گستره

* نسخه‌پژوهی

سه نسخۀ کهن مثنوی مولوی از قلم یک کاتب

محمد بن قاسم بن درویش محمد عصار

نسخه‌های خطی مدینۀ منوری

ترقیمه‌نویسی نسخه‌های خطی

قیمت کتاب در 46 نسخۀ خطی

* فهرست‌ها

نام کسان، ادیان، مذاهب، فرقه‌ها و سلسله‌ها

نام مکان‌ها و نسبت‌های مکانی و مؤسسه‌ها

نام کتاب‌ها، نوشته‌ها و مجله‌ها