معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

عرفان اسلامی از زمان پیدایش و شکل‌گیری تا به امروز تاریخ پر فراز و نشیب و مسیر بلندی را گذرانده و به مرور زمان با مبانی و اندیشه‌ها، مراکز، شخصیت‌ها و آثار گوناگون نمایان شده است. رسالت اصلی عرفان، آموزش طریقت معرفت اسماء و صفات الهی همراه با سیروسلوک معنوی برای دستیابی به سعادت انسانی و تحقق جهان معنوی است. عرفان افزون بر نقش‌آفرینی در زندگی فردی مانند دیگر جریان‌های فکری مهم، در تحولات تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی مسلمانان دارای نقش بوده و پیروان این جریان در جوامع اسلامی با اسامی گوناگون ظاهر شده‌اند و در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی میراث‌های ماندگاری را بر جای گذاشته‌اند. معماری عرفانی، میراث عرفانی مکتوب و هنر عرفانی برجای‌مانده از ایشان که در بسیاری از مساجد، تکایا، خانه‌ها، مقبره‌ها، خانقاه‌ها، دیرها، زاویه‌ها، کتیبه‌نگاری‌ها، کتاب‌ها، تذکره‌ها، فتوت‌نامه‌ها، سفرنامه‌ها، دیوان‌های شعر، تذهیب، کتاب‌آرایی، نقاشی، قوالی و موسیقی عرفانی نمایان و جلوه‌گر است، گواه این امر است و سهم ایشان را در تکوین، رشد و ماندگاری فرهنگ و تمدن اسلامی برای ما روشن می‌سازد. همچنین مقاومت در برابر ظلم و ستم صلیبیان، مغولان، استعمارگران و ساکت نبودن در برابر حکام مستبد و اهتمام به تقریب میان پیروان ادیان و مذاهب اسلامی، نقش و کارآیی سیاسی و اجتماعی این جریان را نشان می‌دهد.

با در نظر داشتن این نکات، تبیین سیر پدیداری عرفان و تصوف و چگونگی و نیز معرفی مشاهیر آن در جوامع گوناگون امروزین از جمله خراسان بزرگ دارای اهمیت است. خراسان بزرگ که افغانستان امروزین بخش مهمی از آن را شکل می‌دهد یکی از بسترهای مهم عارف‌پرور در جهان اسلام به شمار می‌آید. عرفان و تصوف و شخصیت‌های وابسته به این جریان در سده‌های گذشته، طیف مهمی از میراث فکری و فرهنگی خراسان بزرگ را شکل می‌دهند و بازخوانی فرهنگ و سنت اسلامی در این منطقه با نادیده گرفتن عرفا و متصوفه و آثار ایشان ناتمام خواهد بود.

نویسنده این کتاب را به منظور برطرف کردن اندکی از کاستی‌های موجود در تاریخ عرفان و تصوف سده‌های اخیر و نیز دورۀ معاصر افغانستان پدید آورده است. همچنین در این کتاب، نویسنده به دنبال آن بوده که پیشینۀ تصوف‌پژوهی و نیز جایگاه طریقت‌های صوفیه، در افغانستان دورۀ معاصر را نشان دهد به‌ویژه که این طریقت‌ها در عرصه‌های دینی و مذهبی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی افغانستان سده‌های اخیر قابل توجهی داشته‌اند نیز از آن‌رو که در سه دهۀ اخیر، با رشد برخی جریان‌های بنیادگرا و افراطی، در حال به حاشیه رانده شدن هستند.

با این رویکرد نویسنده به دنبال آن بوده که ببیند در سدۀ اخیر، چه کسانی در افغانستان عرفان و تصوف را به عنوان یک جریان فکری مورد مطالعه قرار داده‌اند و دستاورد این مطالعات در قالب چه آثاری نمایان شده است؟ مشایخ طریقت و عرفای کمتر شناخته‌شدۀ افغانستان تا سه سده قبل و سه سدۀ اخیر چه کسانی بوده‌اند؟ تصوف در قالب کدام طریقت‌ها در سه قرن اخیر در افغانستان رواج داشته است؟ عرفان و تصوف چه کارکردها و دستاوردهایی برای مردم و جامعۀ افغانستان به همراه داشته است؟ نیز تبیین نقطه‌ضعف‌ها و آسیب‌هایی که تصوف را در وضعیت امروزین آن در افغانستان تهدید می‌کنند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ سیدحسن اخلاق

پیشگفتار نویسنده

فصل اول: پیشینۀ عرفان‌پژوهی در افغانستان معاصر

فصل دوم: طریقت نقشبندیه

فصل سوم: طریقت قادریه

فصل چهارم: طریقت چشتیه

فصل پنجم: سهروردیه و سایر طریقت‌ها

فصل ششم: کارکردها و آسیب‌شناسی تصوف در افغانستان معاصر

منابع

پیوست: خانقاه‌های افغانستان

نمایۀ مفاهیم

نمایۀ گروه‌ها و جریان‌ها

نمایۀ کتاب‌ها

نمایۀ مکان‌ها

نمایۀ اشخاص

تصاویر مراکز مشایخ طریقت افغانستان