معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

انتشار «نظریۀ رؤیاهای رسولانه» از سوی عبدالکریم سروش در سال 1392، عرصۀ قرآن‌پژوهی ایران را تحت تأثیر قرار داد. طرح این نظریه و متعاقب آن انتشار ده‌ها مقاله در رد و تأیید آن، ادبیات غنی و ارزشمندی را در حوزۀ وحی‌شناسی پدید آورده است. بر خلاف نظر برخی منتقدان که این مباحث را نشانۀ غفلت یا بیگانگی با مشکلات جامعه می‌دانند، انبوه واکنش‌های قلمی متفکران در موافقت یا مخالفت، به‌روشنی حکایت از ارتباط این موضوع با نظام اندیشگی ما دارد.

پیداست که ارجمندی انگیزه‌ها در توانمندسازی اندیشۀ دینی به معنای آن نیست که آراء و ایده‌های برآمده از آنها عاری از نقص و تهافت‌اند. نیل به چنین هدفی در گروی وجود فضای پرتحرک و خلاق فکری است که در آن آرا و ایده‌ها در معرض نقد و داوی عقل جمعی قرار گیرد. اما متأسفانه جامعۀ کنونی به سبب سیطرۀ سیاست بر کلیۀ شئون فرهنگی و اجتماعی، آن‌گونه که باید از چنین فضایی بهره‌مند نیست. با وجود این، واکنش گستردۀ اهل فکر و اندیشه چه در نقد و مخالفت و چه در تأیید و حمایت از نظریۀ رؤیاهای رسولانه حکایت از آن دارد که فضای سیاست‌زدۀ موجود، جریان روشنفکری دینی را از تعهدات و مسئولیت‌های خویش در توانمندسازی و تعالی اندیشۀ دینی غافل نساخته است. این کتاب به مثابۀ تلاشی متواضعانه ولی سرشار از دغدغه برای مشارکت در این مسیر به بررسی و نقد نظریۀ رؤیاهای رسولانه اختصاص دارد. کتاب از یک پیش‌گفتار و چهار مقاله در نقد این نظریه تشکیل شده است.

مقالۀ نخست شامل چهار بخش است که در قالب یک مجموعۀ سه‌قسمتی مرتبط با هم در شهریور و مهر سال 1392 در فضای مجازی (سایت جرس) منتشر شد. نتویسنده در این مقاله کوشیده تا نشان دهد نظریۀ رؤیاهای رسولانه اولا در سطح مفهومی، مبهم و غیرشفاف است. دوم اینکه فاقد کارآمدی لازم در تبیین آیات قرآن و نیز واقعیات اجتماعی ـ تاریخی مرتبط با نزول وحی به‌مثابۀ «گزارش‌های مشاهداتی» است. سوم اینکه مستندات قرآنی این نظریه ناقض مدعیات آن است و بالاخره اینکه این نظریه، امتناع رسالت و انتفاء شریعت است.

دکتر سروش در سال 1392 در مقالۀ «محمد «ص» راوی رؤیاهای رسولانه» به نقد منتقدان از جمله نقدهای نویسندۀ این کتاب پاسخ می‌گوید. نوشتار دوم این کتاب در واقع ناظر به آن بخش از جوابیۀ دکتر سروش است که به نقد نویسندۀ این کتاب اختصاص دارد. بنابراین در این نوشتار نفیاً و اثباتاً دربارۀ برخی مطالب مطرح‌شده در مقالۀ دکتر سروش که مشتمل بر پاسخ به نقدهای دیگران است، سخنی گفته نشده است.

مقالۀ سوم کتاب، حاوی متن بازنگری‌شدۀ سخنرانی نویسنده با عنوان «نظریۀ رؤیاهای رسولانه و مسئلۀ اعتبار و فهم متن» است. نویسنده در این نوشتار کوشیده از منظری پدیدارشناسانه به نقد نظریۀ کلان رؤیاهای رسولانه بپردازد و نشان دهد مطابق این نظریه اولاً متن مقدس نامعتبر بوده و فهمی معتبر/ موجه از آن ناممکن است. ثانیاً بر خلاف مدعای صاحب نظریۀ رؤیاهای رسولانه، این نظریه نه‌تنها «ما را از مفسران بی‌نیاز» و کار فهم قرآن را ساده‌تر نمی‌کند و «خوابگزاران را به جای مفسران» نمی‌نشاند، بلکه ما در فهم متن افزون بر مفسران نیازمند خوابگزاران کرده و در نتیجه بر دشواری و پیچیدگی فهم مت می‌افزاید.

نوشتار چهارم کتاب به مطالب و ملاحظاتی عمدتاً روش‌شناسانه در نقد نظریۀ رؤیاهای رسولانه اختصاص دارد و دربرگیرندۀ مطالبی است که در مقالات مندرج در این کتاب به اجمال از آنها سخن رفته یا به منظور رعایت و حفظ انسجام مقالات، به آنها اشاره نشده است.

فهرست مطالب کتاب:

تمهید

مقالۀ 1: نقد مبانی نظریۀ رؤیاهای رسولانه

بخش 1: اشکالات روش‌شناختی نظریۀ رؤیاهای رسولانه

بخش 2: لوازم نظریۀ رؤیاهای رسولانه

بخش 3: مستندات قرآنی نظریۀ رؤیاهای رسولانه

بخش 4: لوازم منطقی رؤیاهای رسولانه

مقالۀ 2: ابهام و مه‌آلودگی نظریۀ «رؤیاهای رسولانه» همچنان باقی است

مقالۀ 3: نظریۀ رؤیاهای رسولانه؛ مسئلۀ اعتبار و معنای متن

مقالۀ 4: نظریۀ رؤیاهای رسولانه؛ نقد روش‌شناسانه

منابع

نمایه