معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

در دورۀ پهلوی، از زمان ورود متفقین به خاک ایران تا زمان کودتای 28 مرداد 1332، رویدادهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بسیاری از جمله وضع قانون کاپیتولاسیون، اصلاحات ارضی و شکل‌گیری احزاب گوناگون رخ دادند که یا با مخالفت تودۀ مردم مواجه گردید و با شکست روبرو شد یا جنبۀ منفی آن از جانب حکومت و وابستگان آن با سانسور و تیغ محافظه‌کار سانسورچی از انظار تیزبین مخفی ماند.

در میان اوضاعی که به واسطۀ حضور مستقیم و غیرمستقیم نیروهای بیگانه و به تبع آن اختناق حاکم بر جامعه رو به زوال است، مسئولیت نویسندۀ اصیل، پیشنهاد و ارائۀ ادبیاتی است مبارز و انتقادگر که چشم در برابر چشم ظلم و بی‌عدالتی بایستد. زبان دانشور، ساعدی، براهنی و آل احمد از اینگونه است که در بیشتر مواقع ورای وقایع‌نگاری صرف از وضع موجود به آسیب‌شناسی بحران دست می‌یازد.

این کتاب حاصل تلاش‌های نوجویانۀ نویسنده در رویکردی پسااستعماری به ادبیات داستانی ایران در دورۀ پهلوی دوم است که بازنمایی و واکاوی حساسیت‌های قشر روشنفکر را در فضای بحران‌زدۀ جامعه که از نتایج حاکمیت استعمار و استبداد در کشور بوده‌اند، مرکز توجه قرار داده است. از آنجا که زبان و بیان ادبی و هنرمندانه، نقطۀ حساس فرهنگی تمامی جوامع به شمار می‌رود، شعر و ادبیات داستانی ایران نیز از دایرۀ تأثیر و تأثرات استعمار و تبعات آن خارج نبوده است.

کتاب با فصلی از معرفی و نقد ادبیات پسااستعماری به ذکر تاریخچه‌ای از آن می‌پردازد و در چهار فصل بعدی، پس از ارائۀ شرح‌حال مختصری از زندگی و فعالیت چهار نویسندۀ این دوره، یعنی سیمین دانشور، رضا براهنی، غلامحسین ساعدی و جلال آل احمد، آثار برجستۀ اینان که تطبیق بیشتری با آموزه‌ها و اصول نقد پسااستعماری دارند، مورد بررسی و تحلیل نقد پسااستعمارگرایانه قرار گرفته است. سیر تحولات جامعه از نگاه اندیشه‌های استعمارستیز این چهار نویسنده به عنوان نمایندگان ادبیات معاصر ایران، از آن‌رو که این نویسندگان در اغلب آثار خود در پی ترسیم پیامدهای تخریب‌گرانه وابستگی به استعمار هستند، چشم‌اندازی کلی از ادبیات داستانی پیش از انقلاب 1357 و جامعۀ آن دوران به دست می‌دهد که تنها از عهدۀ روشنفکرانی انتقادگر برمی‌آید که خود در میان مردم و با مردم زیسته‌اند و زبان گویای آنها شده‌اند.

در نقد و تحلیل پسااستعمارگرایانۀ آثار شاخص نویسندگان موردبحث این کتاب، شاهد رویکردی جامعه‌شناختی همراه با انتقادهای تند و کوبنده نسبت به شرایط اجتماعی و فرهنگی هستیم. ساعدی، دانشور و آل احمد هر یک با ترسیم جهانی کوچک چون روستا، خانه و مدرسه خواننده را در مواجهه با جهانی بزرگ قرار می‌دهند؛ جهانی که در آن به نظارۀ جهانی انباشته از فقر و بدبختی و استثمار نشسته است. این نوع رئالیسم تلخ و گاهی طنزوار در برخی از آثار ساعدی و در «رازهای سرزمین من» براهنی جنبه‌ای فراواقعی و آمیخته با وهم و فانتاسم به خود می‌گیرد و در نتیجۀ ورود تجدد و تمدن غربی به جوامع سنتی، سبکی متناسب با تحولات اجتماعی زمان خود را می‌یابد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل اول: نقد و ادبیات پسااستعماری

فصل دوم: بررسی ویژگی‌های ادبیات پسااستعمار در آثار جلال آل احمد

فصل سوم: بررسی ویژگی‌های ادبیات پسااستعمار در «سووشون» سیمین دانشور

فصل چهارم: بررسی ویژگی‌های ادبیات پسااستعمار در آثار غلامحسین ساعدی

فصل پنجم: بررسی ویژگی‌های ادبیات پسااستعمار در رمان «رازهای سرزمین من» اثر رضا براهنی

سخن آخر

فهرست منابع

نمایه