معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب، گزیده‌ای است دربرگیرندۀ نوزده مقاله از مقالات دانشنامۀ «زبان و ادب فارسی» که موضوعات آنها دربارۀ انواع ادبیات و سبک‌های ادبی فارسی است.

اولین مقاله به بررسی معنوی لغوی و رایج «ادب» در ادوار مختلف می‌پردازد و برای هر معنی شواهدی از متون منظوم و منثور نقل می‌کند. در این بخش دو معیار مهم برای ادب در نظر گرفته شده است: ظرافت در گفتار و پندار و کردار و میانه‌روی در کارها. در پی آن، مؤلف ویژگی‌های ادب را در دورۀ ساسانی ذکر می‌کند که به سه رشتۀ عمدۀ دبیری و سخنوری و آداب‌دانی تقسیم می‌شده است. نویسنده در پایان، مآخذ ادب ایرانی را به سه دورۀ کلی پیش از ساسانیان، از زمان ساسانیان تا سدۀ چهارم قمری و از سدۀ پنجم قمری به بعد تقسیم کرده است.

دومین مقالۀ کتاب دربارۀ ادبیات انقلاب اسلامی است که به بررسی آثار ادبی‌ای پرداخته که شاعران و نویسندگان در سال‌های مبارزات انقلاب اسلامی (از اوایل دهۀ چهل شمسی) پدید آورده‌اند. در این نوشتار ویژگی‌ها و مؤلفه‌هایی برای ادبیات انقلاب اسلامی برشمرده شده تا از ادبیات پس از انقلاب متمایز شود. آثار ادبی انقلابی همۀ قالب‌های مختلف شعر و داستان را دربر می‌گیرد. در ادامه ادوار انقلاب اسلامی بررسی شده است.

مقالۀ «ادبیات ایران پیش از اسلام» شامل مجموعۀ فعالیت‌های ادبی ایران باستان است که به دو صورت شفاهی و مکتوب و به تمامی زبان‌های ایرانی است. تاریخ تحول این ادبیات به سه دورۀ اصلی تقسیم می‌شود: دورۀ باستان، دورۀ میانه و دورۀ جدید.

نوشتار «ادبیات تطبیقی» دربارۀ رشته‌ای از تاریخ ادبی است که در فرانسه در اوایل قرن نوزدهم و هم‌زمان با دیگر رشته‌های علمی تطبیقی پدید آمد. این رشته به‌تدریج گسترده‌تر شد و به صورت نوعی تاریخ روابط ادبی جهانی درآمد. در این نوشتار به بررسی تطبیقی ادبیات فارسی و ادبیات انگلیسی، عربی و فرانسه با عناوین ادبیات تطبیقی فارسی ـ آلمانی، ادبیات تطبیقی فارسی ـ انگلیسی، ادبیات تطبیقی فارسی ـ عربی و ادبیات تطبیقی فارسی ـ فرانسه پرداخته شده است.

ادبیات داستانی پنجمین مقالۀ این کتاب است که روند تحول ادبیات داستانی ایران از دورۀ مشروطه تاکنون را بررسی کرده است.

در مقالۀ ششم به «ادبیات عامیانه» پرداخته شده که اثر مردمانی بی‌سواد یا کم‌سواد و غالباً شفاهی است و از جهت ساختار و محتوا با ادبیات سنتی مکتوب فارسی متفاوت است. اشعار عامیانه عاری از تشبیهات و استعاره‌های پیچیده و هرگونه تصنع و گویای احساسات و افکار عامیانه است.

ادبیات عرفانی شامل تمام آثار مکتوب و برجای‌مانده در حوزۀ عرفان و تصوف به نظم و نثر فارسی و عربی است. نویسندۀ این مقاله سپس از کتاب‌ها و رساله‌های متعددی که نخست به زبان عربی و سپس به زبان فارسی از مشایخ صوفیه برجای مانده است.

مقالۀ «ادبیات غنایی» از دیگر مقالات این مجموعه است. نویسنده در این مقاله شعر غنایی فارسی را به دو شاخۀ کلی عام، با زیرشاخه‌های عواطف ایجابی و سلبی، و خاص با زیرشاخه‌های عشق زمینی و عشق الهی تقسیم کرده و سپس مضامین شعر غنایی را آورده است.

ادبیات فارسی، ادبیات کودک و نوجوان، بازگشت ادبی، سبک، سبک خراسانی، سبک عراقی، سبک نثر فارسی، و سبک هندی دیگر نوشتارهای این مجموعه را شکل می‌دهند.

فهرست مطالب کتاب:

نگاهی اجمالی به این مجموعه

ادب

ادبیات انقلاب اسلامی

ادبیات ایران پیش از اسلام

ادبیات تطبیقی

ادبیات داستانی

ادبیات عامیانه

ادبیات عرفانی

ادبیات غنایی

ادبیات فارسی

ادبیات کودک و نوجوان

ادبیات مشروطه

ادبیات معاصر ایران

ادبیات نمایشی

بازگشت ادبی

سبک

سبک خراسانی

سبک عراقی

سبک نثر فارسی

سبک هندی

نمایه‌ها