معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

شاید برای جوانان امروز تصور این واقعیت دشوار باشد که 95 سال پیش، در نخستین سال‌های قرن حاضر، یک جوان 24 ساله که از توانایی‌های ذهنی فوق‌العاده‌ای برخوردار بود و به عشق معلم شدن، مدرسۀ طب را در آخرین سال آن رها کرده و به تدریس در مدارس تهران و سایر شهرهای ایران روی آورده بود، با همکاری دو دوست خود نخستین کتاب‌های درسی فیزیک، شیمی و هیئت را به زبان فارسی تألیف کرد و آنها را با روش چاپ سنگی به چاپ رساند؛ در زمانی که نه مدارس زیادی در سراسر ایران تأسیس شده بود، نه کتاب‌های درسی در دسترس محصلان قرار گرفته بود، نه امکانات چاپ و نشر به صورت امروزی وارد ایران شده بود و نه واژگان تثبیت‌شده‌ای برای بیان مسائل علمی در زبان فارسی رایج یافته بود.

از آن زمان به بعد احمد آرام در طول عمر دراز خود، حدود 110 اثر را در رشته‌های مختلف علمی از سه زبان انگلیسی، فرانسه و عربی به فارسی ترجمه کرد. به برکت ترجمه‌های او بسیاری از فارسی‌زبانان به مطالعۀ آثار دانشمندان بزرگی چون جرج سارتون، ویل دورانت، آلبرت اینشتین، ژرژ گاموف، ماکس پلانک، اروین شرودینگر، کارلو آلفونسو نیلنو، توشیهیکو ایزوتسو و بسیاری از مؤلفان دیگر پرداختند و برای نخستین بار با آثار غیرفارسی محققانی چون سیدحسین نصر و سیدحسن تقی‌زاده آشنا شدند. تصحیح «کیمیای سعادت» امام محمد غزالی و ترجمۀ «تحدید نهایات الاماکن لتصحیح مسافات المساکن» ابوریحان بیرونی از دیگر آثار اوست. کارنامۀ فرهنگی احمد آرام بسیار پربرگ‌وبار است و توفیقی که در ترجمۀ آثار ارزشمند علمی نصیب او شد، بسیار استثنایی و شاید منحصربه‌فرد بوده است.

این کتاب حاصل گفتگوی پیروز سیار با زنده‌یاد احمد آرام است که از سال 1369 آغاز شده و به سال 1370 پایان یافته است. در این کتاب زندگی و سوابق فرهنگی این استاد فرهیخته به صورت تفصیلی بیان شده است.

نکتۀ جالب دربارۀ زندگی زنده‌یاد آرام و معلمان اوست که در این کتاب گفته است: «در مدرسۀ دارالفنون معلم ریاضی ما آقای وحید بود. معلم فارسی‌مان آقای میرزا عبدالعظیم‌خان قریب بود. معلم عربی‌مان که مهم‌ترین درس به شمار می‌رفت، مرحوم اعتمادالاسلام پدرخانم مرحوم من بود. معلم فیزیک‌مان دکتر غلامحسین‌خان شمس بود. معلم شیمی‌مان دکتر محمودخان شیمی بود». (ص 63)

زنده‌یاد آرام در کابینۀ دوم دولت دکتر مصدق مدتی در سمت معاون و بازرس وزارت فرهنگ مشغول به کار بوده و به همین مناسبت مأموریت‌هایی در ممالک عرب چون عراق و سوریه داشته است. در این کتاب دربارۀ مردم سوریه گفته است: «..... آن زمان مصدق سر کار بود و مسئلۀ نفت مطرح بود. مردم آنجا اسم بچه‌هایشان را مصدق می‌گذاشتند؛ برای اینکه او سمبل کسی بود که مقابل خارجی‌ها ایستاده بود و اولین کسی بود که توانست در مشرق‌زمین مقابل انگلیسی‌های پدرسوخته خودش را نشان دهد و نفت را از دست‌شان بگیرد، کوس رسوایی‌شان را اول بار در دنیا بزند. خیلی به او احترام می‌گذاشتند؛ در تمام ممالک عربی و از جمله در همین دمشق که بنده بودم ....». (ص 240)

در آغاز این کتاب، کتاب‌شناسی احمد آرام آورده شده و سپس متن گفتگوهای با او آورده شده است. در پیوست اول کتاب ملاحظاتی است دربارۀ کتاب «علم در اسلام» که زنده‌یاد آرام آن را ترجمه کرده بود و این ملاحظات را دربارۀ جزئیات ترجمه و نیز پاره‌ای از مطالب کتاب به نظر مؤلف آن دکتر سیدحسین نصر رساند. این یادداشت‌ها که تاریخ آنها فروردین 1356 است، نشان‌دهندۀ روش احمد آرام در ترجمۀ متون علمی دشوار است که از هیچ نکتۀ جزئی نمی‌گذشت و افزون بر آن، در تدقیق هرچه بیشتر مطالب کتاب نیز می‌کوشید. پیوست دوم کتاب نیز دربرگیرندۀ خاطراتی است از حسین بهشتی دربارۀ زنده‌یاد آرام.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت چاپ جدید

سایه‌روشن یک زندگی

کتاب‌شناسی احمد آرام

کالسکۀ آتشی

درس و مشق

نخستین آثار

آغاز معلمی و سفر اصفهان

مدرسۀ فلاحت کرج

سفر شیراز

سفر دوم به شیراز و اصفهان

کفالت فرهنگ فارس

بازگشت به تهران

یوسف آباد و قنات مستوفی

مأموریت به عراق و روسیه

انتشارات فرانکلین

غلامحسین مصاحب و دایرةالمعارف فارسی

پیچ‌وخم ترجمه

پست‌‌وبلند ویرایش

پیوست اول: ملاحظات مربوط به کتاب «علم در اسلام»

پیوست دوم: احمد آرام یک فرهنگی انقلابی

نمایه