معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

کرمان به عنوان یکی از ایالت های مهم و دیرپای ایران، در اواخر دورۀ قاجار هم‌سنگ نام و تاریخش در میان ایالات ایران جایگاه نداشت. هرچند شخصیت‌های فرهنگی و سیاسی کرمانی تأثیرگذار در حوادث مهم اواخر قاجار به‌ویژه رویداد مشروطه و جریان روشنفکری، نام این دیار را در صدر تأثیرگذارترین بلاد ایران در اواخر قاجار قرار می‌دهد؛ همچنین به واسطۀ اقلیم ویژه و سنت‌های کهن در تولید برخی محصولات کشاورزی و تولیداتی از جمله پارچه به‌ویژه شال و فرش نیز نام کرمان در جهان شهره است.

با آغاز سال 1312 قمری رشد سریع قالی‌بافی در کرمان آغاز می‌گردد و این رشد تا حدود آغاز دهۀ 1320 قمری با سرعت زیاد ادامه پیدا می‌کند؛ به‌گونه‌ای که تقریباً بیشتر سرمایه‌های اقتصادی کرمان جذب عرصۀ تولید و تجارت فرش می‌شود. کرمان یکی از شهرهای مهم ایران در اواسط قرن نوزدهم بود که بر اثر گسترش فقر در آغاز قرن بیستم به شهر گدایان معروف شده بود؛ در حالی که صنعت قالی آن شهرت جهانی داشت. این در حالی است که از تجار شیکرپوری که در بندرعباس و کرمان فراوان دیده می‌شود، در یزد خبری نبود.

وجود تحولات سیاسی عصر مشروطه و متعاقب آن ناآرامی‌های سراسری در ایران، صنعت قالی کرمان به رشد و توسعۀ خود ادامه داد و دقیقاً همین ایام یکی از درخشان‌ترین دوره‌های قالی کرمان بود. عصری که با ورود سرمایه‌های خارجی، اقتصاد فرش کرمان بیش از هر زمان دیگر وابستگی خود را به تحولات خارج از کشور مشاهده می‌کرد.

تجارت فرش کرمان از این تاریخ به بعد آن‌قدر پرسود می‌شود که تجار کلیمی اروپا بر آن «برکانا» به معنی برکت خدا نام نهادند. در چنین شرایطی ظهور تجار بانفوذی مانند ارجمند کرمانی تا حدی در اقتصاد داخلی شهر تأثیر می‌گذارد و قسمتی از درآمد سرشار تجارت فرش را معطوف به بهبود وضع شهر می‌کند و صنایع جنبی فرش را رونق می‌دهد؛ اما نه در حدی که تحول عمیق را در پی داشته باشد.

در هر حال قوت گرفتن تجار داخلی در بهبود اوضاع اجتماعی، اقتصادی و رفاهی کرمان مؤثر است؛ یکی از مهم‌ترین این تجار محمد ارجمند کرمانی است. او یکی از مشهورترین و تأثیرگذارترین رجال کرمان در حیات اجتماعی و اقتصادی معاصر در کرمان است. او در تجارت الگویی کم‌نظیر است که به واسطۀ تأثیر خود در رونق صنعت فرش کرمان شهرت جهانی پیدا کرد. محمد ارجمند به واسطۀ جایگاه اجتماعی‌ای که پیدا کرده بود، به عنوان یکی از معتمدین و افراد صاحب‌نفوذ در برخی از تحولات اجتماعی کرمان در یکصد سال اخیر کرمان نقش مؤثر و تعیین‌کننده داشت.

از دوران کودکی ارجمند اطلاع چندانی در دست نیست. ردیابی دوران جوانی او نیز بر مبنای برخی شواهد و بیشتر، اظهارات شفاهی خانواده تنظیم شده است. از ایشان خاطرات مکتوبی باقی نمانده و متأسفانه مستندنگاری زندگی چنین فرد مهمی در حیات ایشان صورت نگرفته است. بنابراین در این کتاب کوشیده شده بر مبنای اسناد موجود این فرد بزرگ شناسانده شود.

نقش ارجمند در هنر و اقتصاد معاصر کرمان بر کسی پوشیده نیست. او در ارتقا و هویت‌بخشی به فرش کرمان در دورۀ معاصر بسیار مؤثر بوده است؛ بنابراین در بخشی جداگانه تأثیر او در صنعت فرش و هنر کرمان بررسی شده و برخی از مهم‌ترین آثار او که در ضمن یکی از بافنده‌های هنرمند فرش نیز بوده، معرفی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

فهرست تصاویر

سال‌شمار زندگی محمد ارجمند کرمانی

مقدمه

پیش‌گفتار

فصل اول: از کودکی تا ازدواج

فصل دوم: از تولید فرش تا سفر به دیار باقی

فصل سوم: ارجمند کرمانی و تاریخ فرش