معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

میل انسان به اندیشیدن و برقراری ارتباط در قالب قصه ـ قصه‌هایی با پیرنگ و درام، قهرمان و شخصیت شرور و همۀ عناصر دیگر ـ دلالت‌های ضمنی عمیقی برای سیاست دارد. اما شاید چون روایت، مثل هوا همه جا هست، دیدنش دشوار است. به قول هیدن وایت «میل به روایت‌گری چنان طبیعی است و به‌کارگیری قالب روایت برای هر گزارشی از واقعیت اتفاق‌ها چنان گریزناپذیر است که شاید روایت‌گری فقط در فرهنگی دشوار و غریب به نظر برسد که از اساس فاقد روایت باشد ...». با توجه به حجم عظیم نوشته‌های مربوط به روایت در رشته‌های دیگر، انداختن روایت در علوم سیاسی عجیب است. نویسنده در این کتاب قصد دارد با طرح نظریه‌ای روایت‌محور دربارۀ کنش جمعی به عرصۀ جدیدی قدم بگذارد. برای این کار، در کنار یافته‌های علوم انسانی، روان‌شناسی اجتماعی و مطالعات فرهنگی دربارۀ نقش محوری روایت در اندیشه، عواطف و رفتار انسانی از یافته‌های علوم سیاسی، اقتصاد و جامعه‌شناسی دربارۀ کنش جمعی هم بهره گرفته شده است.

این کتاب تلاشی است برای صورت‌بندی نظریه‌ای کاربردی و روایت‌محور دربارۀ کنش جمعی که به نظر نویسنده، اندیشمندان و صاحب‌نظران رشته‌های علوم اجتماعی و علوم سیاسی تاکنون توجه چندانی به آن نکرده‌اند. بی‌تردید لازمۀ شکل‌گیری و ثمربخشی کنش جمعی در حوزه‌های مختلف وجود روایتی منطقی و قانع‌کننده دربارۀ ضرورت پیوستن به جمع و باقی ماندن در کنار دیگران تا رسیدن به هدف است. توجه هوشمندانۀ نویسنده به گسست میان مباحث روایت‌شناختی و نظریه‌پردازی‌های سیاسی و اجتماعی و تلاش او برای ارائۀ «نظریۀ روایت‌محور کنش جمعی» ارزشمند و سزاوار تحسین است. او با اشاره به متون کتاب مقدس، گفتمان روزنامه‌نگارانۀ ورزشی، مباحث اقتصادی و یافته‌های علوم اعصاب، علوم اجتماعی و نظریه‌های سیاسی می‌کوشد میان حوزه‌های مختلف ارتباط برقرار کند.

بحث این کتاب در سه بخش پیش می‌رود. بخش اول با مسئلۀ کنش جمعی و توضیحات صاحب‌نظران دربارۀ شیوه‌های گروه‌های مختلف برای حل این مسئله سروکار دارد. بخش دوم سراغ این بحث می‌رود که ما انسان‌ها تا چه حد حیوان قصه‌گو هستیم و تا چه حد باقصه‌هایی که می‌شنویم برانگیخته می‌شویم. سومین بخش بررسی می‌کند ابزار روایت چگونه به اجتماع قدرت می‌دهد کاری کند که اعضایش در تحقق یک خیر جمعی حس نفعی مشترک داشته باشند و همچنین چگونه به اجتماع کمک می‌کند برای تحقق این خیر، بر دشواری‌های کنش جمعی غلبه کند.

ماهیت اصلی مسئله‌ای که قرار است با روایت حل شود باید واضح باشد، فصل دوم با بازمفهوم‌پردازی مسئله یا به بیان دقیق‌تر مسائل کنش جمعی شروع شده است. این مسائل به دو دسته تقسیم می‌شوند: اول مسائل مربوط به کنش جمعی با هدف رسیدن به خیری جمعی و دوم این مسئلۀ بنیادی‌تر که اساساً چگونه می‌توان برای اعضای اجتماع، نفعی مشترک در یک خیر جمعی تعریف کرد.

در بخش دوم کتاب نویسنده به سراغ نقش چشمگیری رفته که قصه‌ها در ذهن و عمل بازی می‌کنند. فصل چهارم با تعریف اجزای اساسی قصه شروع شده و شرح گردیده که قراردادهای مربوط به پیرنگ، شخصیت و علیت رمزگان مشترکی می‌سازند که با آن می‌شود معانی پیچیده را منتقل کرد و فهمید. بعد نویسنده دربارۀ نقش روایت در ذهن بررسی انجام داده و شرح داده که قصه‌ها چند کارکرد مهم روانی دارند.

ما به مثابّ موجودات برساختۀ روایت با قصه‌هایی که دیگران برایمان می‌گویند، برانگیخته می‌شویم. برانگیخته به توجه، مراقبت و عمل. همان‌طور که در فصل پنجم این کتاب نشان داده شده، قصۀ خوب می‌تواند ذهن را تسخیر کند، مجذوب گرداند، باورها را تغییر دهد و منافع را تعریف کند، از جمله منافع غیر خودمحوری که اغلب مبنای کنش جمعی می‌شوند.

سومین بخش کتاب دو بخش اول را کنار هم به کار می‌گیرد تا نشان دهد روایت مشترک چگونه کنش جمعی را ممکن می‌کند. در فصل ششم شرح داده شده که روایت می‌تواند مسئلۀ برساختن خیر جمعی را حل کند. قصه‌ها به اشتراک گذاشته می‌شوند؛ در واقع خلق شده‌اند تا به اشتراک گذاشته شوند و به همین سبب می‌توانند هم‌زمان در اذهان متعددی باشند. با کمک روایت‌های مشترک، اجتماع می‌تواند منافع مشترک خودمدارش را در حوزه‌هایی مثل امنیت یا حفظ منابع مشترک تشخیص دهد و افزون بر آن می‌تواند منافع نوع‌دوستانۀ مشترکی در سرنوشت دیگران، منافع ایدئولوژیک مشترکی در سرنوشت اندیشه‌ها و منافع میهن‌دوستانۀ مشترکی در سرنوشت اجتماع خود برسازد.

سرانجام در فصل پایانی کتاب دوباره معمای کنش جمعی برای تحقق خیر جمعی بررسی شده تا شرح داده شود چرا روایت ابزار اساسی انسان برای حل سه مسئلۀ مفت‌سواری، خاطرجمعی و هماهنگی است.

فهرست مطالب کتاب:

1. مقدمه

بخش اول: کنش جمعی

2. مسائل کنش جمعی

3. نظریه‌های کنش جمعی و آغاز بحث روایت

بخش دوم: روایت، ذهن و انگیزه

4. حیوان قصه‌گو

5. افسون قصه‌ها

بخش سوم: روایت و کنش جمعی

6. برساختن خیر جمعی

7. برانگیختن کنش جمعی