معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

هر فرهنگی دارای دو بخش فرهنگ مادی و فرهنگ معنوی است؛ فرهنگ مادی شامل آن قسمت فرهنگ است که شامل ابزارها، تکنیک‌ها و سایر دستاوردهای فیزیکی هر مردم است و فرهنگ معنوی شامل آیین‌ها، عقاید و ادبیات شفاهی هر مردم است. در میان فرهنگ معنوی، ادبیات شفاهی باتوجه به اینکه برخاسته از ذهن و تفکر مردم است و به نوعی زادۀ طرز تلقی هر مردم دربارۀ خود، دیگری و جهان و همچنین مناسبات و نقش‌های افراد جامعه می‌باشد، در شناخت هر فرهنگ و جامعۀ محل توجه و دقت است. ترانه‌های عامیانه که به قول صادق هدایت «هنز و نبوغ ساده‌ترین طبقات مردم‌اند»، سمبل روح آزاد و بدون قید و بند، ترجمان روح‌های پرسوزوگداز و نمایندۀ تمنیات و خواست‌های مردمی هستند که ترانه در آنجا شکل گرفته و ساخته شده است.

ترانه‌ها حاصل خلاقیت‌های هنری و مضمون‌پردازی مرمان با یکدیگر است؛ حاصل کاری گروهی که روح جمعی در آن موج می‌زند. زیبایی‌ای ساختۀ جمع و صیقل‌یافته در گذر زمان بدون امضای افرادی چون فایز دشتستانی و بابا طاهر همدانی و چون کار مردمان است و مردمان از ساحل دریای خزر تا خلیج فارس و بیش از آن ایرانیان‌اند یک ترانه را در بیش از یک منطقه می‌توان یافت با تفاوت‌هایی که یا حاصل گرمای جنوب است یا باران‌های شمال. زبان متفاوت آنها گویای همان آرزوها و تمناها و همان عشق است. ایرانی، درد هجران و اشک و طنز را با موسیقی خاص مناطق هماهنگ می‌کند و هنری به وجود می‌آورد که کار شعر و موسیقی را با هم به نمایش می‌گذارد.

ترانه‌ها و اشعار عامیانه همان‌گونه که امضای سراینده‌ای را به دنبال خود ندارند، زمان سرایش مشخصی نیز ندارند، مگر تاریخ ثبت گردآورندگان اشعار و ترانه‌ها. شاید سرنخ ترانه‌ای به قبل از اسلام برسد یا پیش از آن و شاید به ماهی قبل از ثبت در کتابی.

نویسنده در این کتاب به بررسی جایگاه زن در ترانه‌ها و اشعار و عامیانۀ مردم ایران‌زمین پرداخته است. نویسنده در گردآوری ترانه‌ها و اشعار عامیانه، لالایی‌ها را که مظهر آرزوها و خواست‌ها و ترس‌ها و نیازهای روحی زنان است و اشعار و ترانه‌های عروسی که به آداب و رسوم و تشریفات خاص خود همراه است، توجه نداشته است. روش گردآوری ترانه‌های این کتاب، استفاده از اسنادی است؛ یعنی مۀلف این اشعار و ترانه‌ها را از کتاب‌های مختلف جمع‌آوری و دسته‌بندی کرده است. کار عمده‌ای که مؤلف انجام داده، این است که اشعار و ترانه‌های عامیانه‌ای را که به نوعی زنان در آن درگیر هستند را به صورت دسته‌بندی شده و تفکیک‌شده ارائه کرده است و براساس هشت محور ترانۀ عامیانه را منظم کرده است و در ابتدای هر محور به بیان توضیحات در مورد هر محور با توجه به زنان پرداخته است.

در فصل اول با عنوان «اسم‌ها در اشعار و ترانه‌ها» به برخی از القاب زنان مثل ضعیفه، خاتون، آبجی، بی‌بی و برخی اسامی شاعرانه مثل حوری، صنم، نگار و یار و .... اشاره شده است. فصل دوم به جنبه‌های ادبی اشعار و ترانه‌های عامیانه اختصاص دارد. فصل بعدی کتاب عمدتاً به ترانه‌هایی اشاره دارد که زنان برای مردان می‌خوانند و در واقع در آنها زن از هجر مرد سخن می‌گوید. فصل پنجم به بیان ترانه‌های مرتبط آرایش و پوشش و زینت‌آلات زنان اختصاص دارد. در محور بعدی اشعار مربوط به ازدواج از جفت‌یابی و جهیزیه گرفته تا تنبه بدنی زنان ارائه شده است و در فصل بعدی اشعار مربوط به کار زنان ارائه شده است؛ ترانه‌خوانی زنان ایرانی در هنگام کار، ریشه‌های آیینی دارد. آوازهای هنگام شیردوشی و مشک‌زنی و کار در باغ و شالیزار و قالیبافی و ..... . فصل بعدی کتاب در باب اشعاری است که در آنها زنان به نوعی تحقیر شده‌اند و آخرین فصل به اشعار و ترانه‌هایی اختصاص یافته که به نوعی به مفهوم فساد و فحشا در ارتباط با زنان می‌پردازد.

فهرست مطالب کتاب:

سپاسگزاری

مقدمه

فصل اول: اسم‌ها در اشعار و ترانه‌ها

نسبت‌های خویشاوندی

القاب

اسامی عام

اسامی خاص

زنان شهرها

فصل دوم: جنبه‌های ادبی اشعار و ترانه‌های عامیانه

فصل سوم: ترانه‌های زنانه

فصل چهارم: آرایش، پوشش و زینت‌آلات زنان

فصل پنجم: ازدواج

فصل ششم: کار زنان

فصل هفتم: تحقیر زنان

فصل هشتم: فساد و فحشا

فهرست منابع