معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

تاکنون پژوهش‌های متعددی دربارۀ ابعاد گوناگون زندگی و شخصیت حکیم عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری (حد 439 ـ 515 ق) صورت گرفته که هرکدام به روشن شدن بخشی از وجوه گوناگون شخصیت او یاری می‌رسانند؛ اما هنوز دربارۀ رباعیاتی که از ادوار دور به خیام نسبت داده شده، جای پژوهش‌هایی وجود دارد. مهم‌ترین دلیلی که پژوهش در زمینۀ رباعیات خیام را با دشواری رویاروی کرده، این است که رباعیات وی در روزگار خودش گردآوری نشده و به همین دلیل مجموعۀ مدونی هم‌زمان با روزگار سراینده در دست نیست تا بتوان پژوهش‌ها را بر مبنایی قابل اطمینان استوار کرد. این نقیصه موجب شده تا پژوهشگران از حدود یک قرن پیش بدین‌سو در جستجوی منابعی باشند که در آنها رباعیاتی از خیام درج شده است.

ذهنیت پژوهشگران معاصر معمولاً بر این اندیشه استوار است که گردآورندگان رباعیات در ادوار کهن، سلیقۀ خود را در گردآوری دخیل کرده‌اند، در حالی که ممکن است چنین نباشد و گردآورندگان صرفاً رباعیات را از خلال منابعی که در دسترس داشته‌اند، گردآوری کرده و هیچ دخالت اندیشگی در آن نداشته‌اند. به عبارتی گردآوری رباعیات خیام در هر دوره ممکن است نشانگر نوع نگاه گردآورنده به موضوع رباعیات خیامانه باشد، اما لزوماً و همیشه چنین نیست و این گردآوری‌ها ممکن است به نوعی بازتاب‌دهندۀ منابع گردآورندگان نیز باشد.

مجموعۀ رباعیات خیام مورخ 865 قمری که چاپ نسخه‌برگردان آن در این کتاب آورده شده، کهن‌ترین مجموعۀ مستقل شناخته‌شده از رباعیات خیام است. وجه دیگر اهمیت این نسخه، آن است که به قلم یکی از خوشنویسان طراز اول دربار پیربوداق بن جهانشاه قراقویونلو یعنی شیخ محمود پیربوداقی کتابت شده است. این نسخه در کتابخانۀ بادلیان دانشگاه آکسفورد نگهداری می‌شود.

این نسخه از دیرباز مورد توجه خیام‌پژوهان قرار داشته و با توجه به اینکه همچنان کهن‌ترین گردآوری مستقل شناخته‌شدۀ رباعیات خیام شمرده می‌شود، مبنای برخی آثار و پژوهش‌ها بر روی رباعیات بوده است؛ از جمله ادوارد فیتز جرالد در ترجمۀ مشهورش به این نسخه توجه داشته است. همچنین چاپ نسخه‌برگردان آن همراه با متن فارسی رباعیات و ترجمۀ انگلیسی و یادداشت‌های لازم، در سال 1898 به کوشش ادوارد هرون الن در لندن منتشر شده است. همچنین استاد جلال‌الدین همایی در مقدمۀ «طربخانه» هنگام گفتگو از نسخۀ پیربوداقی، آن را یکی از نسخ قدیم معتبر رباعیات خیام خوانده است.

در سدۀ نهم هجری چند تن از خوشنویسان طرازاول وجود دارند که در رقم‌هایشان خود را به حامیان هنرشان اعم از شاهان یا شاهزادگان منتسب کرده‌اند. شیخ محمود پیربوداقی ـ کاتب این نسخه ـ از جملۀ همین خوشنویسان است و همین نکته می‌تواند نشان دهد که وی خوشنویسی زبردست و مورد علاقۀ پیربوداق قراقویونلو بوده است. چنان‌که در انجامۀ نسخۀ رباعیات دیده می‌شود، شیخ محمود نسخه را در سال 865 قمری در شیراز کتابت کرده است. این دوره مصادف با حکومت پیربوداق در شیراز است.

در این کتاب افزون بر چاپ نسخه‌برگردان، متن بازخوانی‌شدۀ آن در بخشی جداگانه آورده شده است. همچنین ترجمۀ انگلیسی ادوارد هرون الن برای استفادۀ خوانندگان انگلیسی‌زبان به کتاب افزوده شده است. شمارنده‌هایی که بر فراز هر رباعی درج شده، برای تطابق نسخه با متن فارسی و ترجمۀ انگلیسی است. ارجاعات کشف‌الابیات نیز به همین شمارندۀ رباعی‌ها است.

فهرست مطالب کتاب:

* مقدمه:

دربارۀ رباعیات خیام، نسخۀ پیربوداقی (چاپ کنونی)

کاتب نسخه: شیخ محمود پیربوداقی

منابع مقدمه

* تصویر نسخۀ خطی

* متن رباعیات حکیم عمر خیام

* کشف الابیات (بر اساس پایان بیت‌ها)

* کشف الابیات (بر اساس آغاز بیت‌ها)

* ترجمۀ انگلیسی رباعیات (ادوارد هرون الن)

* مقدمۀ انگلیسی