معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

کتاب‌های متعددی با موضوع بلاغی یا در پیوند با بلاغت و نقد بلاغی به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی وجود دارند که از جهت خاص و با انگیزه و کاربردی مشخص به موضوع پرداخته‌اند و در نوع خود، درخور توجه و تأمل هستند. هدف اصلی نگارش این کتاب، ارائۀ تعریف و طبقه‌بندی علم معانی و نمایاندن ابعادی نو و نادر از پژوهش بلاغی به‌ویژه معانی‌پژوهی در آثار ادبی و تمرکز بر مسائل زیر است:

1. توجه به نقش ارتباطی زبان و ادبیات و کارکردهای علم معانی در اثرگذاری بر شنونده یا خواننده و ارائۀ شیوه‌های ایجاد «ارتباط مؤثر».

2. تأمل بر تشابه و تمایز معناشناسی به عنوان موضوعی زبان‌شناسانه با «علم معانی» که در عرف علمی و دانشگاهی موضوعی ادبی به شمار می‌رود.

3. اشاره به زمینه‌های تطبیقی و مقایسه‌ای موضوعات بلاغی در سه حوزۀ ایرانی، قلمرو شرقی و غربی (یونان باستان و غرب جدید).

4. ابهام‌زدایی و روشنگری از دامنۀ تعریف، تأثیر و نقش هر موضوعی که کاربرد دوگانه یا چندگانه دارد. اصطلاحاتی چون خبر، انشاء، نهاد، گزاره (مسندالیه، مسند)، نکره، معرفه، حشور و از این گونه‌ها که افزون بر علم معانی، گاه در دستور زبان و حتی علم بدیع با شرح و معنای دیگری نیز به کار می‌روند.

5. به زمینه‌های تطبیقی و مقایسه‌ای اصطلاحات در حوزه‌های دوگانۀ مطالعات ادبی و زبانی و به زاویۀ دیدهای متفاوت ادیبانه و زبان‌شناسانه نیز پرداخته شده است.

6. نمونه‌های تکراری شواهد شعری و نثری کتب بلاغی پیشین کمتر به کار رفته و نمونه‌های این کتاب ـ مگر به ضرورت ـ نو و از شاعران معاصر است.

7. در شرح و تبیین مقوله‌های علم معانی، نمونه‌هایی از نظر و دیدگاه شاعران و نویسندگان کلاسیک در قالب داستان و حکایت آمده است. افزون بر این در آثار ادبی ما نظرها و دیدگاه‌های تأمل‌برانگیزی در زمینۀ زبان، ادب و بلاغت وجود دارد که در کتب بلاغی موجود به آنها استناد نشده است.

8. در این کتاب هم‌زمان و ضمن نگارش متن و شرح و تبیین موضوعات علم معانی، به نقد و بررسی تعاریف مطرح (نقد درونی) در کتب بلاغی نیز توجه شده است.

9. به خاستگاه، ریشه‌شناسی، دیرینه‌پژوهی و علل و ضرورت آغازین گرایش انسان به بلاغت و آثار بلاغی نیز به فراخور موضوع توجه شده است. همچنین در این کتاب به نقش تاریخ و گذر زمان در دگرگونی و حتی دگردیسی آثار از زبان ادبیات و ادبیات به زبان نیز پرداخته شده و از نقش معنادار و معناساز زمان سخن گفته شده است. این ویژگی‌ها این کتاب را از دیگر کتاب‌های «معانی‌پژوهی» متمایز می‌کند. در مجموع نویسنده کوشیده تا به مناسبت هر موضوع، یافته‌های پژوهشی و تخصصی و نقد درون‌موضوعی را به منظور وصول به تعریفی دقیق ارائه دهد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش از گفتار

فصل اول: نسبیت ادبیات

فصل دوم: دستور زبان و معانی

فصل سوم: قصر و حصر

فصل چهارم: جملۀ انشایی

فصل پنجم: ایجاز، مساوات، اطناب

فصل ششم: حشو

فصل هفتم: وصل و فصل

کتاب‌نامه