معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

اگر کسی بخواهد سه چهرۀ مطرح و ماندگار در تاریخ نمایش‌نامه‌نویسی ایران را نام ببرد، بی‌شک یکی از این سه نفر، اکبر رادی است. این را نه علاقمندان به ادبیات نمایشی که همۀ منتقدان و صاحب‌نظران این حوزه هم بر آن متفق‌القول هستند. حتی خیلی‌ها پا را از این هم فراتر گذاشته و نمایش‌نامه‌نویسی در ایران را به قبل و بعد از اکبر رادی تقسیم کرده‌اند. چخوف ایرانی، آقای نمایش‌نامه‌نویس و القابی از این قبیل نیز به او داده شده است. برخی هم از مکتب نمایش‌نامه‌نویسی رادی در ادبیات ایران سخن رانده و همۀ نمایش‌نامه‌نویسان دهه‌های اخیر را به‌نوعی متأثر از او دانسته‌اند. منتقدانی نیز هستند که معتقدند کمتر نمایش‌نامه‌نویس ایرانی را سراغ دارند که مثل استاد رادی به پیرایش آثار چاپ‌شده‌اش و صیقل و تراش مداوم آنها وسواس نشان دهد. پس با این حساب نمی‌توان از تاریخ نمایش‌نامه‌نویسی در ایران نوشت و گفت، بی‌آنکه حرفی از آثار استاد رادی به میان آورد.

قول مشهوری است که می‌گوید اغلب بزرگان و نام‌آوران ایران در شهرستان به دنیا می‌آیند و در تهران از دنیا می‌روند. این مسئله دربارۀ اکبر رادی نیز صدق می‌کند. از خیل بی‌شماران یکی هم اوست که در شهرستان (رشت) به دنیا آمده و از ده‌یازده سالگی تا پایان عمر را در تهران گذرانده است. آشنایی و علاقۀ شیفته‌وار به آثار صادق هدایت در نوجوانی و چاپ نخستین داستانش با نام «موش مرده» در هفده‌سالگی در روزنامۀ «کیهان» باعث می‌شود که قدم در راهی بگذارد که سه سال بعد، در سال 1338 با شرکت در مسابقۀ داستان‌نویسی مجلۀ «اطلاعات جوانان» گوی سبقت را از 1148 شرکت‌کنندۀ دیگر برباید و با داستان کوتاه «باران» جایزۀ اول را نصیب خود کند. در همین سال نخستین نمایش‌نامۀ خود را با نام «روزنۀ آبی» می‌نویسد و آن را در سال 1341 با سرمایۀ شخصی منتشر می‌کند. یک سال بعد، بهرام بیضایی در مجلۀ «آرش» (خرداد 1342) در نقدی بر کتاب می‌نویسد: «.... چخوف‌بازی‌های نمایش‌نامه جذاب است، گرچه تحت تأثیر است، اما با قالبش می‌خواند ....». و گویا اولین بار اوست که از رابطۀ چخوف ـ رادی می‌گوید. رادی بعد از انتشار این کتاب، داستان‌نویسی را تقریباً به کناری می‌نهد و به طور جدی همۀ توش و توان خود را صرف نوشتن نمایش‌نامه می‌کند. او نمایش‌نامه را ژانری مستقل و جدای از داستان می‌بیند و با طرحی که در این راه درمی‌اندازد، زمینۀ نمایش‌نامه‌نویسی نوین ایران را فراهم می‌سازد و تا هست، از هیچ کوششی در این راه فروگذار نمی‌کند.

نتیجۀ سال‌ها تلاش استاد رادی در حوزۀ نمایش‌نامه‌نویسی، تألیف و انتشار بیش از بیست کتاب است که اغلب آنها در زمان حیات او منتشر شده‌اند و هر کدام بارها و بارها از سوی کارگردانان مختلف به روی صحنه رفته‌اند. چند مجموعه‌مقاله و چند کتاب در حوزۀ داستان از دیگر آثار اوست که بعضی از آنها در سال‌های اخیر و پس از درگذشت استاد، چاپ و منتشر شده‌اند. نامه‌های رادی نیز جزئی از آثار مهم اوست، به گونه‌ای که می‌توان گفت استاد رادی از معدود نویسندگان معاصر است که دغدغه‌ها و حرف‌های خود را در این قالب فراموش‌شده نوشته است؛ مثل نوشته‌های نیما در کتاب «حرف‌های همسایه». برخی از نامه‌های رادی، چه آنهایی که مخاطبی شناخته‌شده دارند و چه آنهایی که برای مخاطبی فرضی نوشته شده‌اند، از شهرت فراوانی برخوردارند.

این کتاب که چهارمین جلد از مجموعۀ «دفترهای تهران» را به خود اختصاص داده، در شش فصل گردآوری شده است. فصل اول افزون بر سال‌شمار زندگی و آثار رادی، چند نوشتۀ دیگر از او را شامل می‌شود. فصل دوم دربرگیرندۀ نوشتارهایی از همسر، فرزندان و نوه‌های رادی دربارۀ اوست. در فصل سوم سیزده نوشته از هم‌نسلان و دوستان رادی جای گرفته است. فصل چهارم شامل 22 نوشته و نقد بر 22 کتاب منتشرشدۀ رادی است. چند گفتگو با رادی، بازنشر سه گفتگوی قدیمی و کمتر دیده‌شده است با او. فصل پایانی روایتی است تصویری از کودکی تا سال‌های پایانی زندگی استاد رادی.

فهرست مطالب کتاب:

ارثیۀ باشکوه آقای گیل/ محمد ولی‌زاده

پیش‌گفتار/ محمدجواد حق‌شناس

فصل اول: رادی به روایت رادی

سال‌شمار زندگی و آثار اکبر رادی/ فرامرز طالبی، بهزاد صدیقی

رشت، خاک من، شهر آبی/ اکبر رادی

ده جمله/ اکبر رادی

انسان ریخته/ یادداشت اکبر رادی به تئاتر دانشجویی

تو آن درخت روشنی/ یادداشت اکبر رادی برای زادروز بهرام بیضایی

سیمای جنوبی خلج/ یادداشت اکبر رادی دربارۀ اسماعیل خلج

فصل دوم: رادی به روایت نزدیکان

این روزها ..../ حمیده‌بانو عنقا

در امتداد این کوچه/ حمیده‌بانو عنقا

پدرم، اکبر رادی/ آریا رادی

پدر برای من یک نویسنده بود/ آرش رادی

پدربزرگم، اکبر رادی/ کیانا رادی

چند شاخه گل رز قرمز برای «استاد رادی»/ رامونا رادی

فصل سوم: رادی به روایت دیگران

سقوط غریب/ محمود استادمحمد

آقای رادی، تو زنده‌ای!/ محمود بدرطالعی

عزای عمومی اعلام کنید، رادی مرده است!/ فرخنده حاجی‌زاده

با قامتی بلند روی صحنۀ آبی/ مجید دانش‌آراسته

آن نگاه درخشان، آن لبخند دوستی/ محمود دولت‌آبادی

سلام به آقای نمایشنامه‌نویس ایران/ بهزاد صدیقی

چشم‌های بارانی/ محمود طیاری

حضور همیشه زنده/ بهروز غریب‌پور

بزرگ‌ترین حسرتمند لایق این ملک/ بهزاد فراهانی

رادی، همیشه معلم من/ هادی مرزبان

و هراس ادامه دارد ..../ کورش نریمانی

خلأ بزرگ بی‌رادی بودن/ اصغر همت

هر زمان هر کس/ محمد یعقوبی

فصل چهارم: رادی به روایت آثار و منتقدان

صفحات آغازین کتاب «روزنۀ آبی»

دربارۀ «روزنۀ آبی»/ بهرام بیضایی

صفحات آغازین کتاب «افول»

دربارۀ «افول»/ هوشنگ حسامی

صفحات آغازین کتاب «از پشت شیشه‌ها»

نتوانستن یا نخواستن؟/ فریدون تنکابنی

صفحات آغازین کتاب «ارثیۀ ایرانی»

دربارۀ «ارثیۀ ایرانی»/ محمود کیانوش

صفحات آغازین کتاب «صیادان»

دربارۀ «صیادان»/ ناصر ایرانی

صفحات آغازین کتاب «مرگ در پاییز»

دربارۀ «مرگ در پاییز»/ حمیدرضا نعیمی

داستان «باران» از مجموعه داستان «جاده»

دربارۀ «جاده»/ تحریریۀ مجلۀ «تماشا»

صفحات آغازین کتاب «لبخند باشکوه آقای گیل»

رشد فرزندان گیل بر زمینۀ نارسای نمایش/ م. اسلامیه

صفحات آغازین کتاب «در مه بخوان»

اشاره‌ای مختصر به فضا و زمان رادی/ منصور کوشان

صفحات آغازین کتاب «هاملت با سالاد فصل»

تحلیلی از نمایش‌نامۀ «هاملت با سالاد فصل»/ مهسا رون

صفحات آغازین کتاب «منجی در صبح نمناک»

حرکت از عاشق به عشق ..../ ملک‌ابراهیم امیری

صفحات آغازین کتاب «پلکان»

دربارۀ «پلکان»/ رضا آشفته

صفحات آغازین کتاب «آهسته با گل سرخ»

با شلاق عشق در مقابل یک درام‌نویس شریف/ بهزاد عشقی

صفحات آغازین کتاب «ملودی شهربارانی»

اکبر رادی و صحنۀ زبان/ رضا براهنی

صفحات آغازین کتاب «آمیزقلمدون»

قصۀ آدم‌های کوچک/ حمید امجد

صفحات آغازین کتاب «شب روی سنگفرش خیس»

واقعیتی در مرز تردید و شکستن/ قطب‌الدین صادقی

صفحات آغازین کتاب «باغ شب‌نمای ما»

نقش‌آفرینی در رئالیسم گروتسک/ بهزاد قادری

تانگوی تخم‌مرغ داغ: مکاشفه‌ای در قلمروی گناه/ مجید روانجو

صفحات آغازین کتاب «خانمچه و مهتابی»

از رئالیسم تا جریان سیال ذهن/ شکوفه ماسوری

صفحات آغازین کتاب «شب به خیر جناب کنت» و «کاکتوس»

نگاهی دیگر به نمایش‌نامۀ «شب به خیر جناب کنت»/ جعفر والی

صفحات آغازین کتاب «پایین، گذر سقاخانه»

دو رکعت عشق با وضوی خون/ بابک مظلومی

صفحات آغازین کتاب «آهنگ‌های شکلاتی»

چند نکته دربارۀ نمایش‌نامۀ «آهنگ‌های شکلاتی»/ مهدی میرمحمدی

فصل پنجم: چند گفتگو با رادی

نویسندگان ایرانی از غربی‌ها کمتر نیستند/ گفتگوی علی‌اکبر عبداللهی با اکبر رادی

«اکبر رادی» صدایی در خلأ/ گفتگوی ناصر باباشاهی با اکبر رادی

پیراستن نمایش‌نامه نوشتن/ گفتگوی مریم منصوری با اکبر رادی

فصل ششم: رادی به روایت تصویر