معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

گفتن از استاد دکتر اسلامی ندوشن هم مثل نوشته‌ها و آثار ارزندۀ ایشان، سهل و ممتنع است؛ هم سخت است و هم آسان. او که در جوانی با شعر و شاعری شروع کرد و به داستان‌نویسی هم روی خوش نشان داد، هر دو را تقریباً کنار نهاد و وقت و دانش و توش و توان خود را به نوشتن مقالات فرهنگی و اجتماعی اختصاص داد؛ مقالاتی شیرین و پندآموز در حوزه‌های متعدد که «ایران» و گفتن و اندیشیدن پیرامون آن، همان نخ تسبیحی است که همه را دربر می‌گیرد.

در همۀ این سال‌ها، عشق و علاقۀ وصف‌ناپذیرش به ایران و بزرگان آن تمامی نداشته است. کافی فهرست آثار او از نظر گذرانده شود که معلوم می‌شود بی‌استثنا، ترجیع‌بند همۀ آنها ایران و فرهنگ ایرانی است. او گرچه در حوزه‌های دیگری هچون سفرنامه‌نویسی، ترجمه و زندگی‌نامۀ خودنوشت هم آثاری خواندنی دارد؛ اما آن چیزی که زندگی خود را صرف آن کرده است، «ایران» است و بس. اهمیت این موضوع نزد استاد اسلامی چنان است که به فکر تأسیس «ایرانسرای فردوسی» می‌افتد و چون به دلایل متعدد در ایران راه، توفیق مدنظرش حاصل نمی‌شود، به «هستی» می‌رسد؛ مجله‌ای که خود مدیر آن بود و پس از سال‌ها نوشتن در اینجا و آنجا، به مجلۀ خود می‌رسد و آن را چنان‌که دوست دارد، منتشر می‌کند. انتشار این مجله تا زمانی که ایشان توان ادارۀ آن را داشت، ادامه می‌یابد و چند سال قبل از اینکه ایران را برای دیدن فرزندانش ترک کند، از ادامۀ انتشار بازمی‌ماند.

این کتاب یادنامه‌ای برای استاد دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن است که در پنج فصل گردآوری شده است. در فصل اول، استاد در گفتگویی مفصل، به زندگی خود و آشنایی با برخی چهره‌های مطرح ادبی و فرهنگی معاصر اشاره کرده که بخش‌هایی خواندنی از آن انتخاب و در اینجا آورده شده است. همچنین در این فصل، کتاب‌شناسی توصیفی آثار ایشان از سال 1328 تا 1398 آورده شده است.

فصل دوم کتاب به آثار اسلامی ندوشن و نگاه منتقدان به آنها اختصاص داده شده است. برای نمونه اگر چند نمونه شعر از مجموعه‌های «گناه» و «چشمه» سرودۀ استاد انتخاب شده، نقدی نیز در کنار آنها آمده است تا خواننده به درک بهتر و درست‌تری از آنها برسد. این نکته دربارۀ داستان‌ها، ترجمۀ اشعار، خودزندگی‌نامه، آثار استاد دربارۀ ایران و نیز مقالاتی که دربارۀ فردوسی، سعدی و .... نوشته‌اند نیز صدق می‌کند.

در فصل سوم یک گفتگوی جمعی با استاد گنجانده شده و چند نامه که در سال‌های مختلف از سوی چهره‌هایی شناخته‌شده خطاب به استاد اسلامی ندوشن نوشته شده‌اند.

در فصل چهارم 22 مقاله، نقد، یادداشت و شعر دربارۀ استاد اسلامی ندوشن فراهم آمده که به ترتیب نام الفبایی نویسندگان آنها آورده شده است. در فصل پایانی کتاب نیز تصاویری از دوران زندگی استاد فراهم آمده است.

در نوشتار ابتدایی کتاب که به قلم خود اسلامی ندوشن است، در بخشی از آن می‌خوانیم: «از لحاظ معنی .... انسان و انسان ایرانی برایم مطرح بوده است. نه فلسفه‌ای در کار است، نه جهان‌بینی خاصی؛ تهنها حاصل تأملی است، بازتاب خوانده‌ها و دیده‌ها و دریافته‌هایم، به عنوان کسی که بر سر چهارراه نشسته است. کوشیده‌ام تا از نظارۀ جریان‌هایی که گرداگردم می‌گذرد غافل نمانم. گفتم چهارراه، زیرا معتقدم که من و همسالانم در یکی از حساس‌ترین ـ اگر نگویم حساس‌ترین ـ دوره‌های تاریخ زندگی می‌کنیم. من خود را در معرض جاذبۀ چهار قطب می‌بینم: قدیم و امروز و شرق و غرب. یعنی در واقع معجون و ترکیبی از چهار عنصر گذشته و حال و سنت و صنعت. در میان این چهار عنصر متغایر کوشیده‌ام که نقطۀ تعادل و سامان فکری‌ای بیابم. این سامان فکری شاید به‌دست‌آمدنی نیست، ولی می‌توانم بگویم که خود جستجویش برایم هم مقصد بوده است و هم راه. از گذشته به اکنون و از شرق به غرب رفت‌وبازگشت می‌کنم». (ص 35)

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار/ محمدجواد حق‌شناس

فصل اول: اسلامی ندوشن در یک نگاه

محمدعلی اسلامی ندوشن به روایت خود

کتاب‌شناسی توصیفی آثار دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن (1328 ـ 1398)/ حسین مسرت

فصل دوم: اسلامی ندوشن در آینۀ آثار و منتقدان

سه شعر از: مجموعۀ «گناه»/ محمدعلی اسلامی ندوشن

سه شعر از مجموعۀ «چشمه»/ محمدعلی اسلامی ندوشن

از شب نیاز تا دخت پری‌وار/ کامیار عابدی

داستان «غروب یک‌شنبه»/ محمدعلی اسلامی ندوشن

محمدعلی اسلامی ندوشن: داستان‌نویس/ حسن میرعابدینی

چند شعر از: مجموعۀ «ملال پاریس» یا «شعرهای کوتاه منثور»/ ترجمۀ محمدعلی اسلامی ندوشن

چند شعر از: مجموعۀ «گل‌های بدی» (برگزیدۀ شعرها)/ ترجمۀ محمدعلی اسلامی ندوشن

چند شعر از: گزیدۀ اشعاری هنری لانگ‌فلو (دوزبانه)/ ترجمۀ محمدعلی اسلامی ندوشن

ملال پاریس و برگزیده‌ای از گل‌های بدی/ مصطفی رحیمی

روزها/ محمدعلی اسلامی ندوشن

افق انتظار خواننده و صداقت نویسنده در کتاب «روزها»/ یدالله جلالی پندری

از بازخواست تاریخ غافل نمانیم/ محمدعلی اسلامی ندوشن‌

نسخه‌ای برای ایران/ امیرحسین جلالی ندوشن

فردوسی، سخنگوی «پیروزی» نیکی بر بدی/ محمدعلی اسلامی ندوشن

دربارۀ «نامۀ نامور»/ عزیزالله جوینی

سعدی، سخنگوی ضمیرآگاه ایرانی/ محمدعلی اسلامی ندوشن

حافظ، شاعر دانندۀ راز/ محمدعلی اسلامی ندوشن

جام جهان‌بین/ احمد احمدی بیرجندی

فصل سوم: یک گفتگو، چند نامه

در مرز دو فرهنگ (یک گفتگوی جمعی)

چند نامه: محمد مصدق، الهیار صالح، محمدعلی جمال‌زاده، مهدی آذریزدی و غلامحسین یوسفی

فصل چهارم: مقالات و یادداشت‌هایی دربارۀ اسلامی ندوشن

پنجاه سال دوستی/ غلامحسین امیرخانی

محمدعلی اسلامی ندوشن فرزند چندهزارسالۀ ایران/ فرخ امیریار

اسلامی ندوشن، ویکتور هوگوی فارسی‌زبانان/ حسین امینیان ندوشن

کوروش، یکتاپرست یا سیاست‌مدار؟/ بهمن بازرگانی

دربارۀ «هستی»/ علی‌اکبر جعفری ندوشن

پدران و پسران/ یدالله جلالی پندری

محمدعلی اسلامی ندوشن و سیاست/ فرهنگ جهان‌بخش

نگاه به چند منظر از پنجره‌ای کوچک/ ضیاءالدین خالقی

چرا باید ایران را از یاد نبرد؟/ اصغر دادبه

یادی از استاد اسلامی ندوشن/ ولی‌الله درودیان

اسلامی ندوشن، ناسیونالیسم فرهنگی و زبان فارسی/ محمد دهقانی

از روشنای یاد تا غبار فراموشی/ اسدالله شکرانه

فردوسی طوسی و سلطان محمود/ کیومرث صابری (گل‌آقا)

روشنفکر فرهنگ‌مدار/ محمد صادقی

قالی پرنقش و نگار فرهنگ/ سیدعباس صالحی

عکس تمنا/ سیدفضل‌الله طباطبایی ندوشن (امید)

نقبی از خلوت شعر به صحن پژوهش و ترجمه/ علیرضا طبایی

استاد اسلامی ندوشن، آن‌گونه که من می‌شناسم/ مهدی ماحوزی

مرزبانی از قلمروهای فرهنگی/ فریدون مجلسی

حرف‌های فرزند ایران تنها/ مصطفی ملکیان

ندوشن در افغانستان/ عبدالحق واله

جان جهان ایران/ محمدجعفر یاحقی

فصل پنجم: اسلامی ندوشن به روایت تصویر