معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

شکی نیست که شرح و تفسیر مثنوی معنوی کاری بس دشوار می‌نماید؛ این دشواری از دو حیث است: اول آنکه شارح با متنی مواجه است که شهود و استدلال را همراه دارد و دوم اینکه مثنوی معنوی به دلیل سیال‌بودنش، تن به شرح و تفسیر نمی‌دهد. افزون بر این اگرچه تفکری منسجم در پسِ آن وجود دارد؛ اما به واسطۀ ویژگی‌اش، انسجامی در موضوعات مطروحه وجود ندارد و شارح برای هر موضوع مجبور است تمام مثنوی را بکاود.

در طول تاریخ شروح و تفاسیر زیادی از مثنوی معنوی ارائه شده است که البته قالب این تفاسیر، ادبی و عرفانی بوده‌اند و این بدین دلیل است که مفسران، مولانا را عارف و مثنوی را متنی عرفانی فهمیده‌اند. این فهم از مثنوی معنوی گرچه ثواب است و تفاسیر این مفسران نیز مأجور، اما فروکاستن مثنوی به متنی صرفاً ادبی و عرفانی به دور از انصاف است. در مثنوی مضامین فراوانی وجود دارد که شرح آنها صرفاً در قالب شهود عرفانی نمی‌گنجد و می‌بایست دربارۀ آنها استدلال کرد. این در حالی است که حتی مضامین عرفانی نیز برای شرح نیازمند زبانِ فلسفی هستند.

در این کتاب موضوعاتی از مثنوی معنوی انتخاب شده که ساختار فلسفی دارند و لاجرم می‌بایست به مدد استدلال شرح داده شوند. گفتار اول این کتاب «اصل تضاد» است. در این گفتار سعی شده با استفاده از این اصل، قسمتی از نظامی که در آن زیست می‌کنیم، تبیین گردد. تضاد به چه معناست و چگونه در زندگی جاری است؟ وجود خیر و شر در جهان و درآمیختگی آنها به چه نحو است و چگونه اثر می‌گذارد؟ دربارۀ این سؤالات در گفتار اول بحث شده است.

گفتار دوم این کتاب دربارۀ تعدد ادیان و ارزیابی آنهاست. در این گفتار نگاه مولانا در باب تعدد ادیان و به تبع آن تعداد دینداران ارزیابی شده است. سؤالات مهمی که در باب ادیان مطرح است، از این قرار است: چگونه می‌بایست به تعدد ادیان نگریست؟ آیا می‌توان گفت از بین ادیان و به تبع آن دینداران، یکی بر حق و دیگری بر باطلند؟ معیار ارزیابی ادیان چیست؟

گفتار سوم این کتاب دربارۀ عبادت است. در این گفتار در قالب حکایات مختلف، دربارۀ مسائلی مانند ضرورت فرم و ظاهر عبادت و ریا و تقلید به‌تفصیل بحث و آرای مولانا دربارۀ این موارد ذکر شده است.

اما سه گفتار بعدی این کتاب اختصاص به موضوعاتی با عناوین مرگ، آزادی و اختیار، و تنهایی و فردیت دارد. دربارۀ این سه موضوع باید گفت هرچند مؤلف بر آن است که آراء مولانا را به‌تفصیل بیان کند، این موضوعات از نگاه اگزیستانسیالیستی هم به اجمال بررسی شده و در پایان هر گفتار مقایسه‌ای‌ بین نظریات مولانا و تفکر اگزیستانس صورت گرفته است. در باب مرگ موضوعاتی از قبیل غفلت دربارۀ مرگ، ترس از مرگ و ضرورت تأمل در باب مرگ مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

گفتار بعدی در باب آزادی است که در این گفتار ابتدا در چارچوب فلسفۀ اگزیستانس دربارۀ ماهیت آزادی نکاتی مطرح شده و پس از شرح جبر و اختیار از نگاه مولانا و ارزیابی این آراء، در نهایت بین آزادی اگزیستانسیالیستی و آزادی از نگاه مولانا مقایسه‌ای صورت گرفته است. گفتار آخر دربارۀ فردیت و تنهایی است که در آن ابتدا سیر تاریخی فردگرایی در تفکر غربی به اجمال بیان شده و سپس موضوعاتی مانند فردیت، تنهایی و انتخاب و نیز وجود فردی و تکیه بر آن مدنظر قرار گرفته است و در نهایت، مقایسه بین آراء مولانا و تفکر اگزیستانسیالیسم پایان‌بخش این گفتار است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

گفتار اول: اصل تضاد

گفتار دوم: تعدد ادیان

گفتار سوم: عبادت و مفاهیم آن

گفتار چهارم: مرگ

گفتار پنجم: آزادی و اختیار

گفتار ششم: تنهایی و فردیت

نتیجه‌گیری

منابع فارسی

منابع انگلیسی