معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

دربارۀ عبدالمجید و نحوۀ نشو و نمای این شاعر کمتر شناخته‌شدۀ سدۀ هشتم هجری اطلاعات دقیقی در دست نیست. همین اندازه معلوم است که نام کامل او «مولانا کمال‌الدین عبدالمجید تبریزی» بوده و به صورت‌های میرعبدالمجید، امیر عبدالمجید، عبدالمجید و خواجه عبدالمجید نیز ذکر شده است. تخلص وی نیز همان «عبدالمجید» است. در هیچ یک از منابع به تاریخ و محل تولد وی اشاره‌ای نشده است؛ اما با توجه به اینکه در مثنوی خود، در سفر به زیارت خانۀ خدا از 56 سالگی‌اش به سال 754 هـ.ق. یاد می‌کند، می‌توان چنین استنباط کرد که تولد او در حدود سال 699 قمری بوده است.

عبدالمجید در تبریز به دنیا آمده و قراین تبریزی بودن وی، سکونت او در این شهر، شرح وقایع تاریخی اتفاق‌افتاده، توصیف زیبایی‌های آن و نسبت تبریزی بودنش در برخی منابع است. وی در یکی از رباعیات خود نیز ضمن اشاره به اقامتش در شیراز، آرزومند است که به سلامت به موطن اصلی خود تبریز بازگردد.

با توجه به اشعار عبدالمجید، او مردی متدین و پایبند به اسلام و از پیروان سنت و جماعت بوده است. در سروده‌های او نشانه‌هایی از اعتقادات راسخ و ارادت قلبی نسبت به پیامبر اکرم (ص) و خاندان آن حضرت آشکار است.

عبدالمجید در قالب‌های مختلف شعری همچون قصیده، غزل، ترکیب‌بند، قطعه، مثنوی و رباعی طبع‌آزمایی کرده و مفاهیم و مضامین متعددی را همچون ذکر پروردگار، نعت پیامبر اکرم (ص)، مدح دولت‌مردان، عشق، عرفان، پند و اندرز و حکمت در این قالب‌ها بیان نموده است. استعمال واژگان و اصطلاحات علوم در اشعار او، نشان از وسعت اطلاعات علمی او در زمینه‌های مختلف به‌ویژه علوم عقلی است.

او در بیتی به نظم و نثر خود اشاره کرده است؛ اما متأسفانه از آثار منثور او نشانی در دست نیست و همین دیوان اشعار از او باقی مانده است. اشعار باقی‌مانده از عبدالمجید مشتمل بر 4405 بیت قصاید، غزلیات، ترکیب‌بند، قطعات، مثنویات، رباعیات و مفردات است. قصاید او بیشتر جنبۀ مدحی دارد که در ستایش بزرگان و دولت‌مردان دوران خودش سروده، اما بعضی از آنها را در نعت و ستایش پیامبر اکرم و در عظمت و برتری انسان به عنوان اشرف مخلوقات به نظم کشیده است.

غزلیات او عاشقانه است، اما برخی از آنها صبغۀ عرفانی دارد که در مقایسه با شاعران هم‌عصر خود از جمله حافظ در مرتبۀ پایین‌تر است. تعداد غزلیات او در این دیوان، 355 غزل در 2763 بیت است. در دیوان او یک ترکیب‌بند 98 بیتی نیز ثبت شده که موضوع آن نعت پیامبر (ص) است. عبدالمجید این شعر را در سن 54 سالگی به نظم کشیده و آرزومند است که به زیارت خانۀ خدا و مرقد مطهر حضرت نبی اکرم (ص) نائل شود. قطعات 22گانۀ عبدالمجید نیز دارای موضوعات متعدد و متنوعی است؛ از جمله توبه کردن از شاعری و عدم تأثیر سخنان خود بر عامۀ مردم، نکوهش دنیا و فانی بودن آن، مفاخره، مدح شیخ اویس و رکن‌الدین و دیگران، بیان شغل خود، وصف مناظر تبریز و تأسف بر خرابه‌های آن و ... و تعداد ابیات این قطعات 195 بیت است.

در دیوان او نه مثنوی وجود دارد که در مجموع 558 بیت است. 62 رباعی و تک‌بیتی نیز از عبدالمجید در دست است که موضوع آن فراق یار و مذمت نفس خود و پشت‌کردن به روزگار فانی، وصف و زیبایی جمال یار و ... است.

تاکنون سه دستنویس از دیوان عبدالمجید تبریزی شناخته شده که هر سه نسخه در کتابخانه‌های ترکیه محفوظ است. در تکمیل این دیوان افزون بر سه دستنویس، از منابع ادبی و تاریخی دیگر نیز اعم از مجموعه‌ها، جنگ‌ها، تذکره‌ها و ... نیز بهره برده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

ارزش‌های تاریخی اشعار عبدالمجید تبریزی

ویژگی‌های زبانی و بیانی شعر عبدالمجید

معرفی نسخه‌های مورد استفاده

تصویر دست‌نویس‌ها

قصاید

غزلیات

ترکیب‌بند

قطعات

مثنوی‌ها

رباعیات

مفردات

توضیحات اشعار

نمایه‌ها

کتاب‌نامه