معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

چنین به نظر می‌رسد که مفهوم سکه در طول تاریخ دست‌خویش دگرگونی‌هایی بوده است. دانش سکه‌شناسی به عنوان یکی از علوم میان‌رشته‌ای نقش مهم در بازشناسی تاریخ و فرهنگ ملت‌ها دارد. داده‌هایی که از نقش پشت و روی سکه‌ها، نوشته‌ها و نیز جنس، عیار و محل ضرب آنها به دست می‌آید، گواه روشن و ارزشمندی در شناسایی فرهنگ و تمدن هر سرزمین به شمار می‌رود و زمان فرمانروایی شاهان و حاکمان و بازشناسی دقیق تاریخ حکومت آنان را می‌توان از روی آنها تعیین کرد؛ گاه تنها اسناد موجود در این زمینه، همین سکه‌ها هستند.

از فروپاشی ساسانیان تا برآمدن دولت صفوی، فلات ایران نزدیک به هزار سال شاهد حکومت‌های ملوک‌الطوایفی و ظهور و سقوط دولت‌های مستعجلی بود که بخش جدایی‌ناپذیر این برهه از تاریخ نابسامان ایران را رقم زدند. در چنین شرایطی، گوناگونی سکه‌های ضرب‌شده بسیار چشمگیر می‌شود و کار پژوهشگر را پیچیده‌تر می‌کند. گیلاه گاه به سبب شرایط اقلیمی، بیش از دیگر نواحی ایران شاهد این فراز و نشیب‌های تاریخی بوده و رد آن ماجراها را بر سکه‌های ضرب این دیار می‌توان یافت.

کهن‌ترین سکۀ برجای‌مانده در گیلان، درهم سیمینی است که جعفر بن محمد الثار فی الله ـ فرمانروای زیدی گیلان ـ در سال 335 قمری در هوسم (رودسر) زده است. معرفی سکه‌های ضرب گیلان، سکه‌خانه‌های گیلان و سیر تحولاتی که در این مسیر هویدا می‌شود، هدف اصلی این نوشتار است. محدودۀ جغرافیایی این پژوهش استان گیلان است و دورۀ زمانی آن پس از اسلام تا شروع ضرب سکه‌های ماشینی در زمان ناصرالدین شاه که سکه‌زنی در ولایات ایران منسوخ شد و تنها در پایتخت ادامه یافت.

در سده‌های نخستین اسلامی، گیلان میان قدرت‌های مختلف و خاندان‌های محلی نه‌چندان توانمند تقسیم شده بود. نخستین سکه‌های گیلان حکایت‌گر دست‌به‌دست شدن این سرزمین میان خاندان زیدی، جستان و بویه است. از پایان سدۀ پنجم قمری با روی کارآمدن رهبران الموت، گیلان از نظر سیاسی و اقتصادی ثبات بیشتری پیدا می‌کند و سکه‌های زرین برجای‌مانده از این دوران نیز نشان از شکوفایی اقتصادی و ثبات آنها در دورۀ باطنیان دارند. در سده‌های هشتم و نهم قمری، سکه‌های سیمینی که به طور کلی در لاهیجان تولید شده‌اند، نشان از قدرت سیاسی و اقتصادی متوسط ایلخانان، جلایریان، کیاییان، تیمویان، قراقویونلو و آق‌قویونلو دارند.

فراوانی سکه‌هایی از جنس‌های مختلف و وزن‌های گوناگون، به‌ویژه در دوران صفویان نخستین، نشان‌گر رشد اقتصادی و اهمیت سیاسی این ولایت در آن دوران است. دربارۀ سکه‌خانه‌های گیلان نیز در این دوران تحولی پیدا می‌شود که در ادامۀ مرکزیت یافتن رشت است.

در این کتاب، فرض بر آن است که فرمانروایانی که در ادوار مختلف در گیلان یا در بخش‌هایی از آن فرمان رانده‌اند، احتمالاً با مقاصد سیاسی و اقتصادی دست به ضرب سکه در این خطه زده‌اند. همچنین میان این سکه‌ها با جغرافیای تاریخی گیلان ارتباطی منطقی برقرار است.

نخستین و واپسین سکه‌ها که نام گیلان یا بخشی از آن را بر خود دارند، کدام‌اند؟ کدام دودمان یا فرمانروا در چه نقطه از گیلان سکه زده‌اند؟ ویژگی‌های این سکه‌ها از نظر وزن، جنس و اندازه چیست؟ هر کدام بر اساس چه واحد پولی و در چه تاریخی ضرب شده‌اند؟ به این سؤالات و پرسش‌هایی از این قبیل در این کتاب پاسخ داده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

درآمد

واحدهای پولی

درم‌سرا، دارالضرب، ضراب‌خانه، سکه‌خانه

سکه‌خانه‌های گیلان

سکه‌های گیلان

سخن پایانی

کتاب‌نامه

نمایه