معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

سوگواری در جوامع و سرزمین‌های گوناگون، آئین‌های متفاوتی دارد؛ اما سرزمینی را نمی‌توان یافت که مردمش بنا به رسوم کهن، تن به چنین مراسمی نداده باشند. سوگواری‌ها در تمامی جوامع بشری دو وجه اصلی دارند: سوگواری خصوصی و سوگواری عمومی که هر دو بر مبنای خرده‌فرهنگ‌ها، ارزش‌ها، آداب اجتماعی، شرایط جغرافیایی و باورهای مذهبی برگزار می‌شوند.

در ایران به طور عام و در استان گیلان به طور خاص، با توجه به تنوع بالای قومی و فرهنگی، بخش عمده‌ای از مراسمی که با عنوان سوگواری برگزاری می‌شوند، در کلیات و جزئیات با هم متفاوتند و این تفاوت در جنبۀ خصوصی سوگواری‌ها به‌مراتب بیشتر به چشم می‌خورد. با این حال در جنبۀ عمومی سوگواری‌ها، به‌ویژه بعد از ورود اسلام و ترویج فرهنگ تشیع در سراسر ایران، آیین سوگواری بر مبنای باورهای شیعی دین اسلام فراگیر و یکی از وجوه اشتراکات اقوام ایرانی مسلمان‌شده گردید.

به عبارت دیگر سوگ‌ها یا شخصی یا همگانی است؛ همچنان‌که سورها و شادمانی‌ها، سوگ‌های همگانی می‌تواند مذهبی ـ قبیله‌ای باشد و خاطر ملتی را برای همیشه مکدر کند و داغ دلی برای قبیله‌ای همیشگی باشد. همچنان‌که چنین سوگ‌هایی از دیرباز در کشور ایران، برای مردم ما فراگیر بوده است، مانند سوگ سیاوش. از این‌رو آداب و آئین‌های سوگواری در سرزمین ما، پیوسته مردمی بوده و گاه مورد تأیید و گاه مخالفت حکومت‌ها قرار گرفته است که اجرایش را برای ماندگاری بیشتر خود بر اریکۀ قدرت زیان‌آور می‌دانستند؛ اما این مخالفت‌ها به سبب مردمی‌بودن، آداب و آئین‌های سوگواری پیوسته به جایی نمی‌رسید و مردم از هر فرصتی برای ابراز اندوه خویش بهره می‌جستند و مراسم ویژۀ خود را اجرا می‌کردند؛ مانند «سنگ بر هم کوفتن» بر مرگ سیاوش که رگه‌هایی از آن در سوگواری‌های امروزه به صورت «کرب‌زنان» به چشم می‌خورد.

بسیاری از آئین‌های سوگواری در گیلان برگرفته از باورداشت‌های دینی و آئین‌های ایرانی است که در حال تغییر یا فراموشی هستند؛ آئین‌هایی که بیانگر سبک زندگی مردم یک ناحیه بودند و حفظ و آگاهی از آنها می‌تواند به حفظ هویت جمعی مردم یک قوم کمک کند. این کتاب تلاشی است برای ثبت و معرفی این آئین‌ها برای پیشگیری از فراموشی، تا آنجا که ممکن است؛ چراکه ما هویت جمعی‌مان را از پیوست‌های فرهنگی با نیاکان‌مان به دست می‌آوریم و حفظ آن، نیازمند عدم فراموشی است. در این کتاب دربارۀ آئین‌های مربوط به ماه محرم، زیارت رفتن، تشییع، سوگواری برای عزیزان و .... مطالب و مباحثی ایراد شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت حوزۀ هنری گیلان

پیش‌سخن

ماه‌ها و روزهای سوگواری

نذر و نیازها

لال پلا

علم‌واچینی

شام غریبان

نذری‌ها

تعزیه و سوگواری

زنان در ایام سوگواری

به زیارت رفتن

آب سکرات

آداب تشییع

بازگشت از سوگواری یا گورستان

نمایه