معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

پرداختن به زندگی و کارنامۀ رجال سیاسی و اظهارنظر دربارۀ آنها، بدون ذهنیت‌های از پیش تعیین‌شده و پیش‌داوری‌های موجود دربارۀ حیات سیاسی آنان کاری دشوار است؛ به‌ویژه رجالی که نقشی مهم در تحولات سیاسی یک سرزمین ایفا کرده‌اند. این کتاب شرح حال و زندگی سیاسی «امیر هدایت‌الله خان گیلانی» یکی از برجسته‌ترین رجال حکومتی منتفذ، ثروتمند و قدرتمند گیلان است که در یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ ایران، بر مسند حکم‌روایی گیلان‌زمین تکیه زده بود.

امیر هدایت‌الله خان گیلانی مشهور به «گیلانشاه» مردی باهوش و کاردان بود که توانست در دوران پرتلاطم کشمکش‌های زندیه و قاجاریه بر سر میراث نادرشاه افشار، گیلان را از بسیاری از گزندهای انتقال قدرت به دور دارد. مردی که به ادعای تاریخ، به گشاده‌دستی و بخشش، شهرتی فراتر از مرزهای گیلان یافت.

امیر هدایت‌الله خان که به سه نسبت فومنی، رشتی و گیلانی شناخته شده است، در حدود سال 1156 در شهر رشت دیده به جهان گشود. نسبت‌هایش اشاره به خاستگاه خانوادگی‌اش، محل تولد و نشو و نمایش رشت و قلمرو حکومتش گیلان دارد. مردم به اختصار او را «هدایت‌الله خان» می‌خواندند و گاه با عناوین گیلانشاه، اتل‌خان و اتورخان از او یاد کرده‌اند. او فرزند آقاجمال‌الدین فومنی معروف به حاجی‌جمال حکمران گیلان در عهد زندیه بود. پدربزرگش نیز به نام آقاکمال فومنی از مالکان و منتفذان گیلان بود و بانویی از خاندان صفویه را در حبالۀ نکاح داشت و به همین مناسبت در سلطنت شاه سلطان حسین صفوی به حکومت رشت منصوب شد. هدایت‌الله خان در سیزده‌سالگی به حکومت گیلان تعیین شد؛ ولی تا رسیدنش به سن رشد، رتق و فتق امور گیلان با وزیرش حاجی‌نقی نایب کسما بود. او پس از به‌دست گرفتن قدرت، انتقام سختی از خاندان شفتی گرفت که قاتلان پدر و پدربزرگش بودند و همۀ افراد ذکور این خاندان را به قتل رساند وف قط فرزندی خردسال از این خاندان به آقاعلی شفتی را زنده گذاشت. او در سال 1201 و در درگیری با نیروهای آقامحمدخان قاجار درگذشت.

در این کتاب افزون بر اشاره به زندگی و زمانۀ امیر هدایت‌الله خان، دربارۀ مبارزات او برای حفظ حکومت گیلان نیز مطالبی به اختصار آمده است. در پایان کتاب مطالبی دربارۀ اوضاع علمی و ادبی گیلان در عهد امیر هدایت‌الله خان آورده شده است. مطلب پایانی کتاب اختصاص به فرزندان و نیابر هدایت خان دارد که در آن به اختصار به اینان اشاره شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت حوزۀ هنری گیلان

مقدمه

امیر هدایت‌الله خان گیلانی

نام و نسب

اوضاع گیلان در قرن دوازدهم

حکومت موروثی

از تولد تا حکومت

دوران تبعید

تعیین میرزاآقابابای گیلانی به وزارت

افزایش نفوذ

گملین در دربار هدایت‌خان

بهبود روابط با کریم‌خان زند

حملۀ ناکام قاجارها به گیلان

شورش اهالی گسکر

از حبس تا رهایی

جنگ با امیرگونه‌خان افشار

جنگ و آشتی با علی‌مرادخان زند

جنگ و صلح با آقامحمدخان قاجار

فرار به شیروان

پایان کار

قاتل امیر هدایت‌الله خان که بود؟

اتل‌خان یا اتورخان

گیلان پس از هدایت‌الله خان

دانش و هوش هدایت‌الله خان

شکوه دربار هدایت‌خانی

اوضاع اقتصادی و اجتماعی

تشکیلات حکومتی و نظامی

اقدامات عمرانی و توسعۀ شهر رشت

عمارت هدایت‌خانی

ظروف طلای هدایت‌خانی

ستایشگران امیر هدایت‌الله خان

اوضاع علمی و ادبی گیلان در عهد هدایت‌خان

فرزندان و نبایر هدایت‌خان

منابع

نمایه