معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

قوم تالش یکی از اقوام کهن ایرانی است که در محدودۀ بین دو رود کورا و سفیدرود سکونت دارد. بخش اعظمی از تالش‌ها در استان گیلان در کنار نوار سبز جنگل‌ها و رشته‌کوه‌های تالش زندگی می‌کنند؛ منطقه‌ای که میان جنگل و دریا قرار گرفته و مانند نگین سبزی در شمال ایران می‌درخشد. تالش‌ها مردمانی سلحشور هستند که در طول تاریخ از کیان کشور عزیز ما ایران در ادوار مختلف تاریخی حراست و مرزبانی کرده‌اند. در نظر پژوهشگران، تالش به چند قسمت از جمله تالش مرکزی، تالش شمالی و تالش جنوبی تقسیم می‌شود که تالش شمالی شامل بخش‌هایی از کشور جمهوری آذربایجان، تالش میانی شامل عنبران نمین اردبیل، آستارا، لوندویل، چوبر، حویق، لیسار، تالش، اسالم، پره‌سر و رضوانشهر و تالش جنوبی نواحی مختلفی از ماسال، شاندرمن، صومعه‌سرا، فومن، ماسوله، ماکلوان، شفت و رودبار را دربر می‌گیرد.

مردم تالش به گویش تالشی سخن می‌گوید که در طبقه‌بندی زبان‌ها، تالشی را از گویش‌های ایرانی گروه شمال غربی می‌دانند. این گویش امروزه افزون بر گیلان و بخش‌هایی از اردبیل، در جمهوری آذربایجان نیز رایج است و گونه‌های متعددی دارد.

تالشان از فرهنگی غنی برخوردار هستند. فرهنگ عامۀ اهالی این سامان شامل دوبیتی‌ها، مثل‌ها، چیستان‌ها، باورهای عامیانه، افسانه‌ها و .... است. اگر کمی به مثل‌های تالشی دقت شود، می‌توان نگاه اهالی تالش به عناصر طبیعت، کار کشاورزی و دامداری، انواع جشن‌ها و عروسی، اشاره به تاریخ، رسم و رسومات، انواع بیماری و درمان آنها، انواع خوراک و ده‌ها مورد دیگر را مورد بررسی قرار داد. مثل‌های تالشی به دلیل اینکه از گزند دستبرد زمانه به دور بوده‌اند و از زبان معمرین منطقه به دست ما رسیده‌اند، دارای واژگان و اصطلاحاتی هستند که در حال حاضر بین گویش‌وران آن در حالت عادی کاربرد کمتری دارند. در حقیقت می‌توان گفت مثل‌ها، حافظان بسیاری از لغات و اصطلاحات این زبان قدیمی هستند. بعضی از مثل‌ها چنان از ریتم و قافیه و وزن مناسبی برخوردارند که گویی مصراعی یا بیتی از یک منظومۀ فولکلور به شمار می‌روند. در این کتاب حدود هزاروپانصد مثل و کنایه گردآوری شده است.

مثل‌های این کتاب به زبان تالشی جنوبی است که مناطقی از خوشابر رضوانشهر، شاندرمن، ماسال، گوراب زرمیخ صومعه‌سرا، فومن، ماکلوان، ماسوله، شفت و رودبار را که مردمان آن به زبان تالشی سخن می‌گویند دربر می‌گیرد. شکل دستوری زبان تالشی و چگونگی تکلم آن در تالش جنوبی به‌طور کلی یکسان است و فقط در برخی از لغات و افعال با یکدیگر تفاوت دارند؛ به‌گونه‌ای که دو فرد تالش از شاندرمن و شفت می‌توانند به‌راحتی با یکدیگر به تالشی صحبت کنند.

بیشتر مثل‌های این کتاب از روستاهای مختلف شاندرمن و تعداد کمی از آنها از دیگر نقاط تالش مانند پونل، ماسال، پشتیر صومعه‌سرا و .... گردآوری شده است. به همین دلیل می‌توان گفت بیش از نیمی از مثل‌ها و کنایات تالشی این مجموعه در هیچ منبع مکتوبی منتشر نشده است. بهش اعظمی از مثل‌های این کتاب را نگارنده از زبان مادر خود شنیده و ثبت کرده است؛ به‌گونه‌ای که در زندگی روزمره هر اتفاقی می‌افتاد، او با بیان خاطره‌ای مثل، داستان، دوبیتی، چیستان یا باوری عامیانه را ذکر کرده و نگارنده نیز آنها را ثبت کرده است.

در این کتاب امثال و کنایات بر اساس حروف الفبا تنظیم شده‌اند. همچنین هر مثل در این کتاب، دارای کد مخصوصی است که نشان می‌دهد این مثل در کدام روستا یا منطقه و از قول چه کسی ثبت شده است. در ادامۀ هر مثل، معادل آن را که به شکلی دیگر وجود داشته نیز ثبت شده است. در پایان کتاب نیز واژه‌نامه‌ای تهیه شده که بسیاری از لغات این کتاب را دربر گرفته است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت حوزۀ هنری گیلان

پیش‌گفتار

راهنمای آوانگاری

نگاه تالش‌ها به ابعاد مختلف زندگی بر طبق مثل‌ها

مثل‌ها و کنایات

واژه‌نامه

منابع واژه‌نامه