۱۰۴۵
۳۸۰
ردّپای سبز: جستاری تحلیلی ـ تطبیقی در اندیشۀ خضر؛ دین، آیین، اسطوره

ردّپای سبز: جستاری تحلیلی ـ تطبیقی در اندیشۀ خضر؛ دین، آیین، اسطوره

پدیدآور: حمیرا ارسنجانی ناشر: نگاه معاصرتاریخ چاپ: ۱۳۹۹مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۵۵۰شابک: 6ـ70ـ7028ـ622ـ978تعداد صفحات: ۲۳۲

خلاصه

این کتاب می‌کوشد با روش توصیفی ـ تحلیلی ـ تطبیقی، با استناد به متون مقدس دینی، منابع تفسیری و تاریخی موثق و استفاده از آثار صوفیان مسلمان، متون اساطیری و فرهنگ‌های مرتبط با آن، نیز با بهره‌گیری از نظریات علمی دانشوران و دین‌پژوهان برجسته‌ای نظیر هاپکینز، نولدکه، ونسینک، ویلر، فریزر، فرانکه، باج، گاردنر، الیاده، یونگ، کربن، ماسینیون و .... به بحث و تبیین موضوع حضرت خضر بپردازد.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​


داستان خضر یکی از داستان‌های جذاب و پررمزوراز در سنت اسلامی و منابع صوفیانه است که توجه بسیاری از محققان و مستشرقان را به خود جلب کرده است؛ بدین لحاظ که از یک‌سو شخصیت خضر به عنوان نبی یا ولی خدا، با آیات قرآن و روایات دینی گره می‌خورد و از سوی دیگر، خضر به مثابۀ یک ایده، با پیشینه‌ای بس دور، پیوستگی اجتناب‌ناپذیری برقرار می‌کند؛ چندان‌که ردپای آن را به صورت نمونه‌های مشابهی از این داستان، شخصیت‌های آن و عناصر و مؤلفه‌هایی که در آن نمادپردازی شده و ایفای نقش می‌کنند، در اساطیر کهن (به‌ویژه اسطورۀ گیلگمش) و در حکایت‌ها و روایت‌های دینی پیش از اسلام به‌ویژه ادبیات یهودی می‌توان یافت. از جمله عناصر و ملحقات این داستان: آب حیات، جاودانگی، معرف باطنی (و ارتباط آن با تأویل امور این عالم و بحث تئودیسی)، ماهی، صخره، سرزمین ظلمت، سرسبزی و حاصل‌خیزی است. منشأ و خاستگاه هر یک از این مفاهیم و نمادها در تاریخ تفکر دینی و عرفی جوامع انسانی قابل بررسی و ردیابی است. اهمیت این پژوهش زمانی آشکار می‌شود که درمی‌یابیم ایدۀ خضر نه‌تنها در میان مسلمانان، بلکه با نام‌ها و اشکال دیگر در بسیاری از فرهنگ‌ها و آیین‌های دیگر ملل جهان نیز زنده و فعال است.

با مفروض گرفتن و مسلم پنداشتن این داده‌ها و دریافت‌ها، این پرسش‌ها قابل طرح است که چه تحلیلی می‌توان ارائه داد که شکل‌گیری تاریخی و محتوایی این ایده را از ادوار گوناگون باورهای دینی بشر، تا ظهور آن در سنت روایی ما به‌خوبی تبیین کند؟ و با طرح این فرضیه که داستان خضر در منابع اسلامی تنها برگرفته از قرآن و احادیث نیست، بلکه خاستگاه‌های غیراسلامی و فرقرآنی داشته است، چه پاسخی برای پرسش‌هایی از این دست خواهیم داشت که پیشینۀ این ایده را در کدام باورها و برداشت‌های دینی، آیینی و اسطوره‌ای می‌توان یافت؟ این عناصر پیشینی چگونه به اذهان و اندیشۀ مفسران اسلامی راه یافته است؟ و اساساً آیا می‌توان گفت که روایت‌ها و داستان‌پردازی‌های محدثان و مفسران اسلامی دربارۀ خضر مقتبس از سنن پیشین است؟ اگر اینگونه است، آیا این اقتباس آگاهانه بوده است؟ چه عوامل یا اهدافی در این پروسۀ تاریخی ـ تفسیری (شکل‌گیری مفهوم خضر در ذهن مفسران اسلامی) دخیل بوده‌اند؟

این کتاب می‌کوشد با روش توصیفی ـ تحلیلی ـ تطبیقی، با استناد به متون مقدس دینی، منابع تفسیری و تاریخی موثق و استفاده از آثار صوفیان مسلمان، متون اساطیری و فرهنگ‌های مرتبط با آن، نیز با بهره‌گیری از نظریات علمی دانشوران و دین‌پژوهان برجسته‌ای نظیر هاپکینز، نولدکه، ونسینک، ویلر، فریزر، فرانکه، باج، گاردنر، الیاده، یونگ، کربن، ماسینیون و .... به بحث و تبیین موضوع بپردازد.

در این نوشتار نخست توصیف و تحلیلی از نگرش‌های ادبی ـ عرفانی به داستان خضر که با تکیه بر مستندات قرآنی ـ روایی تبیین شده‌اند، ارائه گردیده است. بدین‌سان بخش آغازین به شرح مباحث و آرائی اختصاص یافته که در فرهنگ اسلامی، نه‌تنها در متون تفسیری، بلکه در حیطۀ ادبیات فارسی، عرفانی، حکمی و فلسفی متأثر از قرآن دربارۀ خضر و داستان او آمده است. پس از آن به جستجو و تحلیل پیشینه و خاستگاه این داستان و بن‌مایه‌های آن در ادبیات دینی ادیان دیگر و اساطیر کهن با ارائۀ نظریات محققان مختلف در این‌باره پرداخته شده است. این تأملات عرفانی و دینی با پویشی تطبیبقی و جستجوی پارالل‌ها یعنی شخصیت‌های همسان و مشابه با خضر، در کتاب مقدس و باورها و آیین‌های گوناگون از ایران و هند گرفته تا ترکیه، عراق، فلسطین، سوریه و دیگر مناطق مدیترانه‌ای حتی در اقصی نقاط منطقۀ بالکان ادامه می‌یابد که هر یک می‌تواند به منزلۀ شاهدی واقعی بر فرضیه‌ها و آراء نظری تلقی گردد. بخش انتهایی کتاب، به بحث و جستجو دربارۀ نقش و جایگاه عناصر و مفاهیم کلیدی داستان خضر در اساطیر باستان و آیین‌های کهن و نیز تشریح نظریه‌پردازی‌های اسطوره‌شناسان برای مقایسه و تطابق این نقش‌های اسطوره‌ای با نکاتی که داستان قرآنی خضر به دست می‌دهد، اختصاص دارد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

1. خضر در ادبیات فارسی و عرفان اسلامی

2. خاستگاه اندیشۀ خضر در ادیان و اساطیر

3. خضر، آیین‌ها و اماکن مقدس

4. نگاهی به چهرۀ خضر در اسلام مدرن

5. جایگاه و نقش عناصر و مؤلفه‌های داستان قرآنی خضر در اساطیر و ادیان

مآخذ

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

منابع مشابه بیشتر ...

مجموعه آثار ابن‌خفیف شیرازی (دو جلد)

مجموعه آثار ابن‌خفیف شیرازی (دو جلد)

ابن‌خفیف شیرازی

این کتاب مجموعۀ آثاری است که تا کنون از ابن‌خفیف به دست آمده است؛ این آثار در دو جلد گردآوری شده است

سبک‌شناسی خطاب در آیات مکی قرآن کریم

سبک‌شناسی خطاب در آیات مکی قرآن کریم

محمدعلی کاظمی‌تبار، میثم کرمی

با توجه به حجم گستردۀ آیات قرآن و تفاوتی که از جهات مختلف میان آیات مکی و مدنی وجود دارد، در این کتا