معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

افسانه‌ها باورها و آرزوهای نیاکان‌اند که سینه‌به‌سینه به ما رسیده‌اند؛ بیشتر با زندگی عامه و مردم ابتدایی پیوند دارند؛ روایت زندگی فرودستان‌اند؛ کلی و به شیوۀ سوم شخص مفرد روایت می‌شوند؛ شخصیت‌ها در آن با یک لحن سخن می‌گویند؛ جزئیات داستانی در آن نمی‌آید؛ فرجام خوش دارند؛ در آنها خوب بر بد و داد بر بیداد چیره می‌شود. افسانه‌های مردم دنیا همانندی بسیار دارند؛ از این‌رو تئودور بنفی ریشۀ بسیاری از افسانه‌های اروپایی را هندوستان دانسته است.

این کتاب روایت 28 افسانۀ تالشی از سه گویش شمالی، مرکزی و جنوبی است. افسانه‌های برگزیده‌شده با پژوهش میدانی گردآمده و بازنویسی شده‌اند. ترتیب روایت افسانه‌ها بر اساس درون‌مایه و محتواست.

تالشی از زبان‌های ایرانی شمال غربی است که در میانۀ دو رود کورا، در جمهوری آذربایجان و سفیدرود در استان گیلان بدان سخن می‌گویند. سه گویش تالشی را نیز رودها از هم‌ می‌گسلند؛ میان کورا و ناورود گسترۀ تالشی شمالی، میان ناورود و شفارود گسترۀ تالشی مرکزی و میان شفارود و سفیدرود گسترۀ تالشی جنوبی است.

اهمیت افسانۀ نخست و دوم در زایش قهرمان است. درون‌مایۀ افسانه‌های سوم تا هفتم ازدواج فرودست و فرادست است. افسانه‌های هشتم و نهم، روایت ازدواج با شاهزادگان است؛ اما نکتۀ اصلی در آنها تنبلی است. افسانۀ ماهی آزاد و شانس و عقل نیز دربارۀ ازدواج فرودستان و فرادستان است. ماهی آزاد ویژگی داستان در داستان دارد و در آن تناسخ روی می‌دهد. افسانۀ شانس و عقل پندآموز است و می‌گوید برای نیک‌بختی هم به شانس نیاز است و هم عقل. افسانه‌های خروس و گنجشک جادویی‌، زنجیروار و تکرار دارند.

افسانه‌های چهاردهم تا نوزدهم طنز‌آمیز هستند. افسانۀ شغال‌ترس مشهورترین افسانۀ گیلان است و در تالشی و گیلکی روایت‌های گوناگون دارد. سه روایت آن از سیاهمزگی، ماسال و کرگان‌رود در کتاب آمده است.

افسانۀ شغال و خرس از داستان‌های حیوانات است و از زیرکی شغال و سادگی خرس حکایت می‌کند، گرچه در پایان، خرس شغال را به زاری می‌کشد.

هدف این کتاب آشناکردن خواننده با فرهنگ عامیانۀ تالشی، افسانه‌ها و خط تالشی است. مخاطبان این کتاب هم دوست‌داران فرهنگ عامه و زبان تالشی‌اند، هم پژوهندگان فرهنگ مردم و هم زبان‌شناسان و پژوهندگان گویش‌های ایرانی.

در بخش نخست کتاب، افسانه‌ها با الفبای تالشی و برگردان فارسی روایت شده‌اند. در بخش دوم آوانگاری برخی افسانه‌ها آمده است که آوردن آوانگاری همۀ افسانه‌ها بر صفحه‌های کتاب می‌افزود، اما نمونه‌ها از هر سه گویش تالشی است. برخی افسانه‌ها چند روایت دارند، روایت‌ها در پی هم آمده‌اند.

افسانه‌های این کتاب را راویان از سال 1375 تا 1397 روایت کرده‌اند. نام هر راوی در آغاز هر افسانه یاد شده است.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

جدول الفبا و خط تالشی و خط آوانگار

افسانه‌ها به تالشی و برگردان فارسی آنها

آوانگاری برخی افسانه‌ها

کتاب‌نامه