معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

افسانه‌ها و قصه‌های پریان اولین رویداد مهم اجتماعی شدن در زندگی کودکان هستند. همۀ ما به گونه‌ای از این داستان‌های خیالی تأثیر گرفته‌ایم و در زندگی خود علت‌ها را با الگوهایی توجیه کرده‌ایم که آنها را با اولین مطالعۀ ناآگاهانه به دست آورده‌ایم؛ با وجود این هنگامی که دربارۀ این رویدادهای فراگیر و بانفوذ می‌اندیشیم، تفاوت‌های آشکاری را میان تأکید آنها بر محتوا و مفهوم افسانه‌ها و قصه‌های پریان مانند واژه‌ها درمی‌یابیم. هدف این کتاب، تمرکز بر داستان «شنل قرمزی کوچک» است؛ زیرا تاریخچۀ بازنویسی آن نشان می‌دهد تا چه حد روابط قدرت در طول زمان تغییر کرده‌اند. همچنین این داستان فرصت منحصربه‌فردی برای مقایسه فراهم می‌کند که نویسنده امیدوار است خوانندگان از ارتباط نزدیک و متقابلی که هر متن نسبت به واقعیت اجتماعی ارائه می‌دهد، به‌خوبی آگاه شوند.

بر اساس بازنویسی‌های متعدد، بیش از سیصدسال است که تصویر دخترکی با شنل قرمز، تأثیری قدرتمند بر فرآیند اجتماعی‌شدن بسیاری از کودکان کشورهای گوناگون داشته است. این موضوع هدفی برای انجام پژوهشی گسترده به‌ویژه در آثار فمینیستی شده است؛ اگرچه بیشتر این مطالعات بر تغییر محتوای داستان در طول سال‌ها تمرکز داشته اند و کمتر به شیوۀ کاربرد زبان برای بیان چنین تغییراتی پرداخته‌اند.

بر اساس اعتقادی ضمنی، بیشتر از یک روش برای گفتگو دربارۀ رویدادی مشابه وجود دارد؛ بنابراین انتخاب از بین تمام احتمال‌های موجود مهم و درخور توجه است. این مطالعه نظریه‌ای انتقادی را توصیف می‌کند که با استفاده از تجزیه و تحلیل تغییرات اجتماعی و کلام، ارتباط متقابل بین تغییر در محتوا، تغییر در زبان و تغییر در بافت گستردۀ اجتماعی و فرهنگی را با هدف افشای نقش عملکردی ایدئولوژی در شیوۀ معنایی متون تصریح می‌کند.

«زبان» و «جنسیت» که هر دو بخشی از عنوان کتاب را شکل می‌دهند، بسیار مهم هستند. در این کتاب، در تحلیل‌ها از زبان‌شناسی برای ارتقای آگاهی دربارۀ شیوۀ کارکرد تفاوت‌های جنسیتی در زبان متون استفاده شده است؛ بنابراین خواننده نه‌تنها از قدرت نویسنده برای قراردادن او در بین انتخاب‌های زبانی خاص آگاه می‌شود، بلکه متوجه قدرتی می‌شود که از طریق آن باید هویت داده‌شده به او را بپذیرد یا آن را بازسازی کند. رویکردی که در این متن از آن استفاده می‌شود، در بسیاری از ابعاد با شکل‌های تجزیه و تحلیل متن تفاوت دارد؛ اول اینکه نخستین بار سعی شده روش‌های گوناگون، نظریه‌ها و رویکردهای معاصری که یکدیگر را تکمیل می‌کنند، در یک‌جا جمع شوند و دستاورد آن، ابزاری انتقادی است که می‌تواند نقش قدرتمند اجتماعی‌کردن زبان را شناسایی و توصیف کند؛ دوم اینکه این رویکرد به جای محتوا، بر ابعاد زبانی متون تمرکز دارد و توجه خواننده را به تحلیل چند‌لایه‌ای جلب می‌کند؛ به گونه‌ای که حوزۀ توجه وی از واژه‌های جداگانه به ساختارهای متنی سطح بالاتر و جنبه‌های کلام تغییر می‌کند. در نهایت این کتاب با توجه به روشی که در افسانه‌ها و قصه‌های پریان به‌ویژه در تعدادی از نسخه‌های همین داستان به کار می‌رود و همچنین با توجه به مقایسۀ بافت زبانی آنها در طول قرن‌ها، می‌تواند پیشرفت گفتمان روابط جنسیتی را در طول زمان بررسی کند.

در فصل اول به معرفی موضوع کتاب، توضیح دربارۀ روش تحلیل متون و معیارهایی پرداخته شده که برای انتخاب داستان‌ها به کار رفته‌اند. هریک از این معیارها به طور خلاصه شرح داده شده و در بافت اجتماعی و تاریخی خود قرار گرفته‌اند.

در فصل دوم این بررسی بر مبنای روش توصیفی ارائه شده است؛ به صورتی که از تحلیل کمّی برای یافتن داده‌های مقایسه‌ای در دوازده متن استفاده شده و الگوهای تکراری حذف شده و سپس الگوهای به طور بالقوه مهم، مشخص شده‌اند. هدف این فصل نشان‌دادن نحوۀ انتقال دیدگاه‌های ایدئولوژی نه‌تنها با واژه‌های مجزا، بلکه به‌ویژه در الگوهای دستور زبان و واژگان است. بر اساس رویکرد استابز به تحلیل کمّی که در کتاب «متن و تحلیل پیکره» ارائه شده است، تجزیه و تحلیل با شناسایی واژگان پربسامد شروع شده و به شناسایی ترکیب‌های هم‌آیند موجود در این واژه‌ها می‌رسد. ترتیبی که این مقوله‌ها در متون به کار می‌روند، چنانچه در ترکیب‌های هم‌آیندشان پدیدار شوند، با معانی آنها مقایسه می‌شوند و در نتیجه پذیرفته می‌شوند و در از زبان انگلیسی ثبت می‌شوند.

در فصل سوم به ظرفیت زبان برای نمایش شخصیت‌های داستان اختصاص دارد؛ اینکه چه انتخاب‌هایی شده‌اند و اثرهای بازنمایی حاصل از این انتخاب‌ها چه بوده‌اند. این پژوهش نه‌تنها توصیفی است، بلکه نشان‌دهندۀ طیفی وسیع از انتخاب‌هایی است که زبان به نویسندگان ارائه می‌دهد تا دربارۀ اشخاص درگیر در یک نوع گفتمان خاص گفتگو کند. هدف این است که به جای اهمیت ایدئولوژیک برخی از اثرهای بازنمایی خاص، نشان داده شود چگونه از طریق آنها سلطۀ جنس مذکر حفظ یا سرنگون شده است.

در فصل چهارم برخی از این دیدگاه ها با استفاده از رویکرد نقش‌گرای هلیدی نسبت به زبان داستان‌ها توسعه داده می‌شوند. دیدگاه هلیدی دربارۀ زبان به عنوان شبکه‌ای از انتخاب‌ها و در نتیجه دستور زبان به عنوان مجموعه‌ای از گزینه‌ها، به ایجاد دیدگاه گذرایی به عنوان شکل بالقوۀ انسجام دیدگاه‌های جهانی منجر می‌شود. این بسامد که با گزینۀ قواعد خاص نحوی انتخاب می‌شود، ممکن است به انتقال روش خاص بررسی تجربه کمک کند و با بررسی بُعد دستور زبان به آن ارزش بخشد. از سوی دیگر فرضیه‌های جنسیتی یا اظهارهای آزادگرانه می‌توانند در ساختار نحوی متون رمزگذاری شوند.

در فصل پنجم بر نقش خواننده در فرآیند ساخت معنا تمرکز شده است؛ اینکه خواننده چگونه می‌تواند نقش فعال و کمک‌کننده در تفسیرکردن منسجم متن داشته باشد. جنبه‌هایی مانند انسجام درونی یا انسجام بیرونی برای آن مفهومی آشکار می‌شوند که آنها در فرآیند ارتباطی نشان می دهند و از دو سوی متن (از سوی نویسنده و خواننده) به عنوان ویژگی‌های تفسیر به جای ویژگی‌های متون برای آنها عمل می‌کنند. تمرکز اصلی بر نقش عملکردی ایدئولوژی این جنبه‌های زبانی است که شاید در ساخت سوژه‌ها وجود داشته باشد و بر هویت تأکید ویژه می‌شود.

در فصل پایانی این موضوع‌ها بیشتر گسترش می‌یابند؛ یعنی میان‌متنیت، ایدئولوژی و روند تغییرات. بحث این بخش بر اساس آثار زایپز و استیفان به‌ویژه در کتاب‌های «داستان‌های پریان و هنر انهدام» و «زبان و ایدئولوژی در قصه‌های کودکان» است. نویسندۀ این کتاب از مفاهیم روابط میان‌متنیت آشکار و سازندۀ فرکلاف به عنوان چارچوبی برای بحث دربارۀ حضور صریح متون قبلی در این نسخه استفاده کرده است؛ در حالی که بی‌تردید انواع و مفاهیم روابط میان متنیت بسیار گسترده‌تر از آنهایی است که در این فصل به آن پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

1. مقدمه: بررسی موارد جنسیتی در افسانه‌ها و قصه‌های پریان

2. واژه‌ها، جنسیت و قدرت

3. بازنمایی کردار اجتماعی

4. ایدئولوژی و بندها: نظام گذرایی

5. جنسیت و ساختار ایدئولوژی سوژه‌ها

6. میان‌متنیت، ایدئولوژی و گرایش‌های تغییر

7. نتایج

پس‌گفتار

منابع

واژه‌نامه