ایران در سیاحتنامۀ اولیا چلبی
خلاصه
سهم ایران از سفرهای اولیا چلبی، سه سفر است و آنچه در این کتاب آمده، حاصل ترجمۀ بخشهای مربوط به سفر اولیا چلبی به ایران است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
سفرنامهها و سیاحتنامهها از منابع مهم و غنی در شناخت گذشتۀ آدمیان در همۀ ساحتهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، جغرافیایی، آداب و رسوم و .... هستند؛ از سفرنامۀ معروف ناصرخسرو گرفته تا سفرنامۀ شاردن، مارکوپولو، کلاویخو و دلاواله که هر یک به گوشهای از دیدهها و شنیدههای خود را به رشتۀ تحریر درآوردهاند.
در این میان سیاحتنامۀ اولیا چلبی نوشتۀ محمد ظلی بن درویش، سیاح و نویسندۀ ترک عصر امپراتوری عثمانی، به عنوان حجیمترین سفرنامۀ جهان در ده جلد مورد توجه مورخان و نویسندگان جهان قرار گرفته است. اولیا چلبی (1020 ـ 1093 ق) که مشتاق سیاحت و دیدار سرزمینهای دورونزدیک بود، در رؤیایی خدمت پیامبر اکرم (ص) میرسد و در جایی که میبایسد «شفاعت یا رسولالله» بگوید، سهواً «سیاحت یا رسولالله» میگوید. پیامبر اکرم (ص) نیز وعدۀ شفاعت و سیاحت به وی میدهد. اولیا چلبی بعد از دیدن این رؤیا و با توجه به اینکه مورد توجه سلطان مراد ـ پادشاه عثمانی ـ قرار گرفته است، با تکیه بر سمتهای حکومتی خود، عزم را جزم میکند و سیاحت خود را از استانبول آغاز نموده، مشتاقانه سرتاسر سرزمین وسیع عثمانی، ایران، آسیای مرکزی، روسیه، آفریقا، حجاز و اروپا را سیاحت و یافتهها، دیدهها و شنیدههای خود را ثبت میکند. حاصل همۀ این سیاحتها، اثری دهجلدی است به ترکی عثمانی با عنوان «سیاحتنامۀ اولیا چلبی».
اولیا چلبی نویسندهای مسلط به فارسی، عربی و ترکی بوده است و دایرۀ لغات وسیع وی و توجه و دقت در ثبت و ضبط اصطلاحات هر شهر و دیاری ـ از انواع جامهها و انواع و اقسام میوهها و محصولات گرفته تا ثبت تعداد مجالس، مدارس، حمامها و بازارها و بهرهگیری از آیات و روایات و استناد به کتب معتبر تاریخی ـ و انعکاس این دانستهها در اثرش نشاندهندۀ هنرمندی وی در این ساحت است.
سهم ایران از این سفرها، سه سفر است و آنچه در این کتاب آمده، حاصل ترجمۀ بخشهای مربوط به سفر اولیا چلبی به ایران است. در سفر نخست، عازم ایروان است. وی از طریق قره ضیاءالدین و ماکو وارد ایران میشود و پس از سیر شهرهای مرند و تسوج به تبریز میآید و به تفصیل دربارۀ تبریز سخن میگوید. سپس رهسپار قومله (خامنه)، مراغه، اوجان (بستانآباد)، کهروان ـ که ظاهراً متروکه شده و در حال حاضر چنین شهری در نقشۀ جغرافیا وجود ندارد ـ و اردبیل وارد میشود. آنگاه به شرح دریاچۀ اردبیل و کوه سبلان میپردازد. سپس به تبریز بازگشته و پس از گذر از خوی، عازم ایروان میشود.
وی در سفر دوم خود، برای حل و فصل مسئلۀ نزاع و قتل و غارت پیشآمده بین عشیرۀ کرد پنیانش ـ که تحت تابعیت عثمانی است ـ و سلطاننشینهای مرزی ایران، از طریق قلعۀ قطور وارد ایران شده، پس از گذر از قلعههای آلباق، قارنییاریق، بردوک و غازیقیران وارد ارومیه میشود. اولیا چلبی در ارومیه به حل و فصل مسئلۀ مورد مناقشه میپردازد. آنگاه به سیاحت خود در آذربایجان ایران ادامه میدهد و وصف دریاچۀ ارومیه، شهرهای دومدومی و دمبولی که در حال حاضر نشانی از آنها نیست، اشنویه، سلماس، تسوج، قومله و تبریز میپردازد.
اولیا چلبی تا بدینجا در آذربایجان سیروسیاحت میکند؛ اما پس از اتمام مأموریت خود از تبریز خارج شده و به سوی بخشهای مرکزی ایران حرکت میکند. سلطانیه، قرهقان، مراغه، هرزویل، سراب، اردبیل، ماسوله، نهاوند، کنگاور، بیستون، همدان، کرمانشاه، قصرشیرین، قزوین، سنندج، قم، کاشان، ساوه، شهر ری، آبادان، خرمشهر و دماوند از مهمترین شهرهایی هستند که او از آنها دیدار میکند. وی از شهر ری عازم کرمانشاه میشود و سپس وارد خاک عثمانی شده، رهسپار بغداد میگردد.
سومین سفر اولیا چلبی به ایران بسیار کوتاه است. وی که به باکو رفته است، با کشتی به گیلان میآید و پس از تفرجی کوتاه مجددا به باکو بازمیگردد. این سفر تنها یک صفحه از سفرنامه را به خود اختصاص داده است.
آنچه در فهرست این کتاب آمده، تمامی شهرها و روستاهایی نیست که اولیا چلبی به ثبت دقایق و نکات مهم آن پرداخته است، بلکه از شهرها و روستاهای بیشتری در سیاحتنامه یاد شده است که در این کتاب تنها شهرهای مهم ـ چه در آن دوران و چه دوران معاصر ـ به صورت تیتر آورده شده است.
گزارش تقریباً مفصل نویسنده از دو مراسم شبیهخوانی و مقتلخوانی در تبریز و درگزین، که در گذشته شهری مهم و آباد بوده و اکنون روستایی در همدان است، از نکات بارز مطرحشده در اثر است. نحوۀ مراودات سیاسی، اوضاع مذهبی و تقابل میان شیعه و سنی آنگاه که پای دو حکومت صفوی و عثمانی در میان است، زبان مردمان، نحوۀ پوشش، نحوۀ تجارت و خریدوفروش و خصوصیات و ویژگیهای شهرها از دیگر نکات قابل استفاده در اثر است.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمۀ مترجم
مقدمۀ سیاحتنامه
سفر به ایران
عزیمت از تبریز به ایروان
سفر مجدد به ایران
عزیمت از ارومیه به تبریز و اصفهان نزد شاه عباس
سیاحت دیگر شهرهای ایران
پربازدید ها بیشتر ...
خط و نوشتار
اندرو رابینسونخط، هنر تثبیت ذهنیات است. خط را میتوان بزرگترین اختراع بشر دانست. به کمک این اختراع، تاریخ تمدن بش
بازخوانی انتقادی سیاستگذاریهای آموزشی در ایران معاصر
سیدجواد میری، مهرنوش خرمینژادضروری است که فهم ما از جایگاه آموزش و پرورش به صورت بنیادی و از منظر ارزشگذاری اجتماعی تغییر کند؛ ز