خواجه نصیرالدین طوسی: دیدگاههای فلسفی استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی (مجموعه کتابهای برنامۀ تلویزیونی «معرفت»)
خلاصه
اولین نکتهای که سبب نگارش این اثر شده، کتاب نفیس استاد غلامحسین دینانی دربارۀ خواجه اهل خراسان با عنوان «فیلسوف گفتگو» است. در این کتاب ارزشمند، نکات تازهای از اندیشههای خواجه نصیرالدین طوسی آشکار شده است. نکتۀ دیگری که سبب رقم خوردن این کتاب شده، برنامۀ تلویزیونی «معرفت» شبکه چهارم سیما است. برنامهای که به صورت هفتگی با اجرای اسماعیل منصوری لاریجانی و گفتگوی او با غلامحسین دینانی با محوریت فلسفه اسلامی روی آنتن میرود. بنابراین این کتاب، چکیدهای از ساعتها گفتگوی تلویزیونی است که در قالب نوشتار به علاقهمندان عرضه شده است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
در آغاز قرن هفتم هجری، دانشمندی به نام ابوجعفر نصیرالدین محمد بن حسن طوسی، مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی، از سرزمین طوس خراسان ظهور کرد که از خانوادۀ علمی فیروزشاه (جهرودی) از توابع قم بود. وی شنبه 15 جمادیالاول سال 597 هـ.ق. در طوس خراسان چشم به جهان گشود. خواجه نصیرالدین طوسی ستارۀ درخشانی بود که در افق تاریک مغول درخشید و در هر شهری پا گذاشت، آنجا را به نور حکمت و دانش و اخلاق روشن کرد و در آن دورۀ تاریکی که شمشیر تاتار و مغول، خاندانهای کوچک و بزرگ را از هم میپاشید و جهانی از حملات مغولها در وحشت فرو میرفت، همه به گوشوکنار پناه میبردند یا فراری میشدند و بازار دانش و جوانمردی و مروت کساد و فساد حکمفرما بود، وجود و بروز چنین دانشمندی مایۀ اعجاز و اعجاب است.
برخی محققان خواجه نصیرالدین طوسی را خاتم فلاسفه و گروهی او را عقل حادیعشر نام نهادهاند. به هر حال خواجه نصیر بخشی از تحصیلات ابتدایی را نزد دایی خود باباافضل ایوبی کاشانی و فخرالدین داماد شاگرد بهمنیار، که او نیز از شاگردان شیخالرئیس بوعلی سینا بود، گذراند.
در آن روزگاری که آوازۀ دانش خواجه به اطراف و اکناف رسیده بود، رئیس ناصرالدین محتشم که دانشوران اسماعیلیه بود، به دیدار خواجه مایل شد؛ او را به قائنات دعود کرد و مقدم او را بسیار گرامی داشت. خواجه مدتها در آنجا بود و کتاب «تهذیب الاخلاق» ابن مسکویه را به فارسی ترجمه کرد، شرح داد و به نام «اخلاق ناصری» تألیف کرد. خواجه نصیرالدین طوسی برای نیل به مقاصد عالیۀ خود، در تمام امور کشوری و لشکری مغول دخالت داشت و تا جایی که میتوانست از پیشآمدها و سختیهای ناگوار که متوجه جامعۀ مسلمانان میشد، جلوگیری میکرد. گاهی به سخنان علمی، زمانی با گفتگوهای مختلف یا اندرزهای سیاسی، مقاصد مهم و اساسی خود را به دست هلاکوخان انجام میداد.
خواجه نصیرالدین طوسی را باید یکی از چهرههای تأثیرگذار در علم و دانش پارسی دانست، جایی که محققین در توصیف او از عناوینی نظیر منجم، ریاضیدان، پزشک و معمار نام بردهاند؛ اما در بین تمام مطالعات و پژوهشهایی که خواجه نصیرالدین طوسی داشته، گوهری ناب به چشم میخورد و آن هم توجه ویژه این اندیشمند به علم فلسفه است. با این حال یکی از ماندگارترین اقدامات این دانشمند ایرانی، تأسیس رصدخانۀ مراغه با همراهی جمعی از اندیشمندان و فاضلان زمان اوست. این بنای ماندگار، نقش بسیار زیادی در شناخت ایرانیان نسبت به اجرام آسمانی داشت و به همین دلیل از افراط و تفریط بسیاری از منجمان آن دوره جلوگیری کرد و مردم را از اوهام و خرافات که مغولان به آن دامن زده بودند، نجات داد.
اولین نکتهای که سبب نگارش این اثر شده، کتاب نفیس استاد غلامحسین دینانی دربارۀ خواجه اهل خراسان با عنوان «فیلسوف گفتگو» است. در این کتاب ارزشمند، نکات تازهای از اندیشههای خواجه نصیرالدین طوسی آشکار شده است. نکتۀ دیگری که سبب رقم خوردن این کتاب شده، برنامۀ تلویزیونی «معرفت» شبکه چهارم سیما است. برنامهای که به صورت هفتگی با اجرای اسماعیل منصوری لاریجانی و گفتگوی او با غلامحسین دینانی با محوریت فلسفه اسلامی روی آنتن میرود. بنابراین این کتاب، چکیدهای از ساعتها گفتگوی تلویزیونی است که در قالب نوشتار به علاقهمندان عرضه شده است.
این کتاب در یازده گفتگو تدوین شده است؛ گفتگوی ابتدایی کلیاتی دربارۀ خواجه نصیرالدین طوسی است که خواننده را با ابعاد علمی و شخصیتی این دانشمند بیشتر آشنا میکند. گفتگوی دوم به قواعد گفتگو خواجه نصیرالدین طوسی میپردازد و تلاش دارد به این سؤال پاسخ دهد که ماهیت سخن از منظر خواجه نصیرالدین دارای چه مختصاتی است. نویسنده در گفتگوی سوم با استاد دینانی به مؤلفههای گفتگو پرداخته و مؤلفههایی که این اندیشمند در گفتگوی خود به کار میگیرد را تشریح میکند. یکی از سؤالات مهمی که در این گفتگو پاسخ داده میشود، این پرسش کلیدی است: «پرسشهایی که در ما روییده میشود، ریشه فلسفی دارد یا فطری؟»
گفتگوی چهارم به یکی از مهمترین دیدگاههای فلسفی خواجه نصیرالدین یعنی «قرب و بُعد حق تعالی» میپردازد و در گفتگوی پنجم، به اشاراتی با عنوان «لذت و الم» که یکی از موضوعات تخصصی فلسفی است پرداخته میشود. «ذوق و شوق عرفانی» خواجه نصیرالدین موضوع گفتگوی دیگری از برنامه تلویزیونی معرفت است که مشروح آن در این کتاب بیان شده است. یکی از موضوعات مورد بحث پیرامون خواجه، مقام عرفانی اوست. بسیاری از محققین و شاگردان این دانشمند نظراتی پیرامون این بُعد از شخصیت استاد دارند. غلامسحین دینانی نیز در گفتگوی هفتم این کتاب، نظرات خود را درباره عرفان از منظر خواجه نصیرالدین مطرح میکند. این موضوع در گفتگوی هشتم نیز ادامه پیدا میکند و در این بخش از کتاب، «مقام عرفانی خواجه در کلام قونوی» مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. صدرالدین قونوی ملقب به شیخ کبیر یکی از عرفای همدورۀ خواجه نصیرالدین است. او به واسطه ارتباط نزدیک و نامهنگاریهایی که با خواجه داشته همواره به عنوان یکی از مراجع برای شناخت این دانشمند مورد توجه بوده است. در این گفتگو نیز عرفان خواجه نصیرالدین طوسی از منظر قونوی مورد بررسی قرار گرفته است.
گفتگوهای دیگر کتاب نیز به ترتیب عبارتند از: «در معنی عرفان»، «حکمت عملی» و «تدبیر منزل». در بخش پایانی کتاب فهرستی از روایات و ادعیههای مطرح شده در گفتگو آورده شده است. از آنجا که یکی از بخشهای مهم گفتگو، بیان اشعار از سوی مجری برنامه و مصاحبهشوندۀ اوست، این اشعار به صورت جداگانه در پایان کتاب گردآوری شده است.
نویسندۀ کتاب شیوۀ سؤال و پرسش را برای تدوین گفتگوها انتخاب کرده است. این شیوه به او کمک کرده تا بتواند تمام صحبتها را بدون کم و کاست و با کمترین دخل و تصرف بیان نماید. در لابلای متن اشاراتی به اشعار مولوی و حافظ صورت گرفته که آنان نیز عینا آورده شده است. شاید بتوان گفت که این اثر تحقیقی تا حد زیادی توانسته به سؤالات مختلف دربارۀ شخصیت فلسفی و عرفانی خواجه نصیرالدین پاسخ بدهد و از اینرو مرجع خوبی برای پژوهشهای جدیدتر محققین خواهد بود.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه
گفتگوی 1: کلیاتی دربارۀ خواجه نصیرالدین طوسی
گفتگوی 2: قواعد گفتگو
گفتگوی 3: مؤلفههای گفتگو
گفتگوی 4: معنی قرب و بعد حقتعالی
گفتگوی 5: لذت و الم
گفتگوی 6: ذوق و شوق عرفانی
گفتگوی 7: مقام عرفانی خواجه
گفتگوی 8: مقام عرفانی خواجه در کلام قونوی
گفتگوی 9: در معنی عرفان
گفتگوی 10: حکمت عملی
گفتگوی 11: تدبیر منزل
فهرست آیات
فهرست روایات و ادعیه
اشعار
منابع
نمایه
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
منابع مشابه بیشتر ...
دیگری: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت روز جهانی فلسفه سال 1400
گروهی از نویسندگان به گردآوری و ویرایش: رضا کوهکنفلسفه و فلسفیدن امری است جهانی. و روز جهانیِ فلسفه فرصتی است برای اندیشیدن به این دستآورد بشری و ار
عقل و اصالت آگاهی در اندیشۀ ابراهیمی دینانی
معصومه قربانی اندرهسینویسنده در این کتاب به بررسی و تحلیل و تبیین عقل در اندیشۀ استاد دینانی پرداخته است. نویسنده کوشیده
دیگر آثار نویسنده بیشتر ...
اندیشۀ سهروردی: دیدگاههای فلسفی استاد غلامحسین دینانی
غلامحسین ابراهیمی دینانی به کوشش اسماعیل منصوری لاریجانیدر این کتاب به زوایای اندیشۀ شیخ اشراق در گفتگو با استاد دینانی پرداخته شده است. این گفتگوها در نه ج
حکیم عمر خیام؛ مرگ و حیات؛ دیدگاههای فلسفی استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی
غلامحسین ابراهیمی دینانی به کوشش اسماعیل منصوری لاریجانیدر گفتگوهای این کتاب، بیشتر به موضوع مرگ و حیات و ابهاماتی که به حکیم عمر خیام نسبت داده شده پرداخته
نظری یافت نشد.