معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

نقش‌آفرینی حیوانات در آثار ادبی با بستری طولانی و متنوع شیوه و شگردی است که از حضور تکراری و یک‌نواخت شخصیت‌های انسانی می‌کاهد و به اثر جذابیت و تنوع می‌بخشد. در برخی از آثار تعلیمی، نویسندگان منظور خویش را از زبان حیوانات بیان کرده‌اند؛ زیرا در برخی دوران امکان مستقیم‌گویی وجود نداشت، در نتیجه پند و حکمت یا حتی اعتراض از زبان حیوانات بیان می‌شد.

در برخی از موارد نیز نویسندگان برای بیان موضوع مدنظر خویش از قانون جنگل تبعیت می‌کردند؛ زیرا قانون جنگل به گونه‌ای است که حیوان قوی‌تر و نیرومند بر کم‌توان پیروز می‌شود و برای بقاء باید جنگید و در چنین فضایی بیان زورگویی آسان و به دور از هرگونه خرده‌گیری امکان‌پذیر است.

بسیاری از داستان‌هایی که حیوانات در آن نقش دارند، در قلمرو ادبیات شفاهی بوده و سینه به سینه و دهان به دهان گشته و به روزگار ما رسیده است. برخی از حیوانات یاری‌کنندۀ قهرمانان انسانی و برخی از حیوانات دشمن و مزاحم و مانع قهرمانان محبوب اساطیری هستند. حیوانات در اساطیر و ادیان گاه مبارک و گاه شوم و منفور دانسته شده‌اند.

دلیل دیگر بیان داستان‌ها از زبان حیوانات شاید این باشد که گاه برخی از ویژگی‌های انسانی به حیوانات نزدیک است و سبب می‌شود تا نویسنده شخصیت‌های انسانی داستان خویش را به حیوانات بدل کند و آنها را در داستان‌هایش بیاورد؛ مانند آدم‌های زبروزرنگ به پلنگ، مرموز به روباه و مار، درنده‌خو به گرگ، پاک و آسمانی به کبوتر و .... تشبیه می‌شوند.

راز ماندگاری کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه آن است که نکات سرشت مشترک همۀ انسان‌ها از زبان حیوانات بیان می‌شود و در آن همسویی عاطفی از نوع عاطفۀ انسانی است که سبب گردیده تا این دو اثر در ردیف شاهکارهای ادبی قرار گیرند. از آنجایی که این دو اثر به دلیل کثرت و تنوع داستان‌ها، دارای پتانسیل‌های فراوانی برای بازنویسی و بازآفرینی هستند و با به‌کارگیری حیوانات در این داستان‌ها از حضور تکراری و یکنواخت شخصیت‌های انسانی کاسته‌شده و حضور حیوانات به جذابیت داستان‌ها می‌افزاید، در این کتاب نوع نگاه نویسندگان و استفادۀ آنها از حیوانات در به ثمر رساندن یک اثر تعلیمی مورد بررسی قرار گرفته است. دربارۀ کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه پژوهش‌های بسیاری انجام شده که در فصل دوم این کتاب به تفصیل به این موضوع پرداخته شده است.

این کتاب سعی دارد با بررسی تطبیقی نقش نمادگونۀ حیوانات در دو اثر کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه، از زاویۀ دیدی نو به نگاهی نو در این زمینه دست یابد. دستیابی به نوع بیان در این دو اثر از نگاه ادبیات تعلیمی و نوع به‌کارگیری حیوانات و مقایسۀ نوع نگاه هر نویسنده از جمله اهداف این پژوهش به شمار می‌آید.

حیوانات پرکاربرد دو دو اثر پیش‌گفته کدامند؟ حیوانات در دو اثر به چه منظوری به کار گرفته شده‌اند؟ آیا نقش تمام حیوانات نمادین و سمبلیک است؟ راز ماندگار این دو کتاب چیست؟ حیوانات فقط به عنوان حیوان در داستان‌ها نقش‌آفرینی می‌کنند یا برای رساندن پیامی تعلیمی به کار گرفته شده‌اند.

فصل نخست به تحلیل موضوعی کتاب کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه و فصل دوم به شرح تاریخی این دو کتاب پرداخته است. در فصل سوم شرح کاملی از مقایسۀ تطبیقی نقش نمادین حیوانات در کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه آورده شده است. در این فصل همراه با شرح نقش نمادین هر حیوان، شاهد و مثالی از هر دو کتاب ذکر شده و داستان‌های خواندنی از کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه آورده شده است. در ادامه بعد از بررسی نقش نمادین هر حیوان در کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه، نوع نگاه مردم جهان به این نمادها نیز مورد بررسی قرار گرفته و شرح نمادهایی که در این دو کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند، از دو کتاب «فرهنگ مصور نمادهای سنتی» نوشتۀ جی.سی. کوپر ترجمۀ ملیحه کرباسیان و همچنین کتاب «فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب» نوشتۀ جیمز هال و ترجمۀ رقیه بهزادی، استخراج و برای آشنایی بیشتر خوانندگان آورده شده است.

همچنین تمام حیواناتی که به عنوان نماد در دو کتاب کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه به کار گرفته شده‌اند، در قالب جدول و نمودا به ترتیب فراوانی در هر کتاب نیز آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل نخست: درآمدی بر تحلیل موضوعی

فصل دوم: درآمدی بر شرح تاریخی کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه

فصل سوم: شرح نقش نمادین حیوانات در کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه همراه با شاهد و مثال

حیوانات اهلی که در کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه دارای نقش‌های نمادین متفاوتی هستند

حیوانات اهلی که در کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه دارای نقش‌های نمادین مشابهی هستند

نقش نمادین حیوانات وحشی در کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه

نقش نمادین پرندگان در کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه

نقش نمادین حشرات در کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه

نقش نمادین آبزیان در کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه

فصل چهارم: بررسی نقش‌های نمادین حیوانات در کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه و بازجست این حیوانات در دو فرهنگ دیگر