معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

بهزاد گلپایگانی را باید در روح زمانۀ خود جست: هنر مدرن چند صباحی است که به واسطۀ فرنگ‌رفته‌ها سر از گالری‌ها و دانشکده‌ها درآورده، استفاده از حروف و نوشتار به مثابۀ عناصر تصویری از سوی برخی از این هنرمندان و به طور مشخص در «جنبش سقاخانه» باب شده، به مجسمه‌ها و بوم‌های نقاشی راه یافته است. در دیگرسو، طراحی گرافیک با آنکه پویا و رو به جلو در حرکت است، اما اعتنای چندانی به قابلیت‌های تصویری حروف و کلمات ندارد. استفاده از تصویرسازی دغدغۀ اصلی در طراحی گرافیک است. اغلب طراحان صاحب‌نام فارغ‌التحصیلان رشتۀ نقاشی هستند. کارها بر مدار تصویرگری در حرکت‌اند و حروف در فضاهای خالی و پس‌زمینه‌ها صرفاً برای انتقال اطلاعات جای داده می‌شوند. در این دوره تنها بعضی از طراحان آن هم در نمونه‌هایی انگشت‌شمار از حروف و کلمات به عنوان بازیگران اصلی کارها استفاده کرده‌اند. در این میان اما حساب یک نفر با دیگر طراحات گرافیک آن دوران کاملاً جداست.

بهزاد گلپایگانی که جزء اولین حلقۀ هنرمندان مکتب سقاخانه است، کم‌کم همچون دیگر هنرمندان این جنبش، توجه‌اش را معطوف به شکل حروف، کلمات و قابلیت‌های تصویری عناصر نوشتاری می‌کند. خیلی زود مسیرش از نقاشی جدا شده تا به سراغ دغدغۀ اصلی خودش برود: طراحی گرافیک.

او روحیه‌ای سرکش دارد و ناراضی است. چندان با دیگران نمی‌جوشد و بی‌پرده سخن می‌گوید و تلخ می‌نویسد. از این شاخه به آن شاخه می‌پرد؛ بازی در فیلم و تئاتر را تجربه می‌کند، سراغ موسیقی می‌رود و ساز به دست می‌گیرد، حجم می‌سازد و عکاسی می‌کند. از سخن دوست‌اش «حسین زنده‌رودی» که ادعا می‌کند بهزاد کارهایش را تحت تأثیر او کشیده، رنجیده خاطر می‌شود و پس آنها را گوشۀ حیاط می‌گذارد: نفت، کبریت و خلاص. دانشکده را ناتمام رها می‌کند تا به مرکز فرهنگ و هنر آن دوران یعنی پاریس برود. عاشق عکس است. مجموعۀ بزرگی از پرتره‌هایش را به دقت در آلبوم‌ها می‌چیند و عکاسی از همسر و دو فرزندش انگار مهم‌ترین فانتزی اوست.

بهزاد گلپایگانی سرانجام طراحی جلد کتاب را بستری مناسب برای بروز و بیان ایده‌ها و دیدگاه‌هایش می‌یابد. در همین دورۀ کوتاه برای اولین بار مجموعه‌ای کاملاً متمرکز بر تایپوگرافی را در تاریخ طراحی گرافیک ایران پایه‌گذاری می‌کند. طرح جلدهایش ملغمه‌ای از تجربه‌گرایی و مطالعۀ مداوم او در اندام حروف، کلمه‌ها و ترکیب‌ها هستند. درهم‌تنیدگی حروف، توجه به فضاهای خالی، بازی با اندازه‌ها، موقعیت حروف، فضاهای مثبت و منفی و ارتباط معنایی فرم با محتوا از جمله خصوصیات آثار او هستند.

این کتاب حاصل نزدیک به دو سال پژوهش نویسندگان دربارۀ «بهزاد گلپایگانی» طراح گرافیک معاصر ایرانی است. او از نخستین ورودی‌های هنرکدۀ تزئینی و جزء اولین حلقۀ هنرمندان «مکتب سقاخانه» بود. او پس از تجربه‌های گوناگون سرانجام حرفۀ گرافیک را انتخاب کرد و طراحی جلد کتاب را بستری مناسب برای بیان ایده‌هایش یافت. گلپایگانی در سال‌های حضور در انتشارات فرانکلین، برای نخستین بار مجموعه‌ای کاملاً متمرکز بر تایپوگرافی را در تاریخ طراحی گرافیک ایران پایه‌گذاری کرد.

طرح جلدهای او حاصل مطالعۀ مداوم در ساختار حروف و ترکیب کلمه‌ها هستند. ایده‌های او آن‌چنان از زمانۀ خود جلوتر بودند که دو دهه نیاز بوده تا پس از او، توسط طراحان دیگر درک، تکرار و گسترش یابند.

گلپایگانی در دومین دست‌آورد مهم زندگی‌اش، مجموعۀ «سپید بر سپید» را خلق کرد. او در این تابلوها، قدرت اجرا و تسلط مثال‌زدنی‌اش بر حروف فارسی و کار با کمترین امکانات بصری را به رخ کشید. او زندگی حرفه‌ای کوتاه و پرثمری داشت؛ اما راهی که آغاز کرده بود، نه به ارادۀ خود بلکه به جبر مرگ نیمه‌کاره تمام شد.

این کتاب افزون بر معرفی بهزاد گلپایگانی، در قالب پیوست‌هایی الحاقی، به شناسایی و بررسی شخصیت‌ها، مکان‌ها و رویدادهایی پرداخته که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در زندگی او تأثیرگذار بوده‌اند.