معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این رساله، یکی از کتاب‌های مجمل و نسبتاً مهمی است در فن سیاق که در دورۀ مشروطیت به رشتۀ نگارش درآمده است. نویسندۀ این کتاب، میرزا سیدحسین خان دبیر قاجار تفرشی است. از فرازوفرود زندگی او اطلاعی در دست نیست و فقط بر اساس اظهار خودش، در خط و سیاق سررشته‌ای داشته است.

بنابر اذعان نویسنده گرچه در این زمان، حساب ریاضی جایگزین فن سیاق در محاسبات شده، ولی از آنجایی که هنوز طبقۀ اصناف و کسبه و .... از این شیوه در معاملات روزمره استفاده می‌کنند، تصمیم گرفته پس از سال‌ها تفحص در خط و سیاق برای رفع احتیاجات کتابی در این زمینه بنویسد؛ لاجرم آن را به طریق اجمال نوشته و به «خلاصۀ السیاق» نامیده است. بر اساس مندرجان آغاز کتاب، متن این کتاب برای تسهیل محاسبات و خدمت به ابنای وطن نگاشته شده است.

این کتاب مشتمل بر مقدمه، دوازده فصل و خاتمه است. مؤلف در مقدمه به تعریف کوتاهی از علم سیاق پرداخته و در ادامه به دینار و تومان و شیوۀ محاسبات می‌پردازد. بخش خاتمه، بعضی از تناسبات و نوشته‌جان لازمه و عنوانات سرعریضه‌جات و رقعه‌جات را دربر دارد.

اگرچه این کتاب به صورت خلاصه نوشته شده، ولی مؤلف محاسبات را با روشی ساده و روان بیان می‌کند که هر متعلمی مقدمات این فن را به‌آسانی فراخواهد گرفت. افزون بر آن بخش عنوان‌نویسی کتاب، با وجود اینکه امروزه بعضی از عنوانات و القاب و مناصب از بین رفته است، می‌تواند به عنوان راهنمای نامه‌نگاری و عنوان‌نویسی مورد استفاده قرار گیرد.

تصحیح این رساله بر اساس نسخۀ چاپ سنگی به شمارۀ 9563 کتابخانۀ ملی ایران انجام شده است. تاریخ چاپ این نسخه در ماه صفر بیجی‌ئیل سال 1326 هـ.ق است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: در شناختن یک دینار الی یک کرور

فصل دوم: در جمع

فصل سوم: در تفریق

فصل چهارم: در کسور ارقام و کسور تسعه

فصل پنجم: در آداب ضرب

فصل ششم: در تسعیر و قیمت سایر اقمشه

فصل هفتم: در تقسیم

فصل هشتم: در تبدیل

فصل نهم: در مبادله

فصل دهم: در مرابحه

فصل یازدهم: در قبوضات لازمه دادوستد

فصل دوازدهم: در آداب کتابچه‌نویسی و سربرات‌ها و اصطلاحات سیاقی

خاتمه: عنوان‌نویسی

تصاویر